CCF2012040100

/

Halina Worach-Kardas

3. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA I JEJ ZWIĄZEK ZE STANEM ZDROWIA LUDNOŚCI

3.1.    Wprowadzenie

Demografia koncentruje się na poznaniu właściwości i mechanizmów procesów demograficznych w celu uzyskania racjonalnych podstaw prognozowania przyszłej liczby ludności oraz jej składu według płci, wieku, stanu cywilnego, wykształcenia. Proces wzrostu demograficznego ma w zasadzie podłoże przyrodnicze, ponieważ jest rezultatem bilansowania się elementarnych zjawisk przyrodniczych jakimi są urodzenia i zgony. Poza urodzeniami i zgonami naturalny ruch ludności obejmuje także małżeństwa i rozwody. Obok ruchu naturalnego na przyrost bądź ubytek - ludności istotny wpływ wywiera zjawisko migracji, polegające na trwałej zmianie miejsca pobytu. Zjawisku migracji towarzyszy spadek liczby urodzeń w regionie emigracji a wzrost liczby zawieranych małżeństw oraz następnie urodzeń w regionie imigracji.

Demografia jako nauka interesuje się zdarzeniami, które mają charakter ilościowy co oznacza, że można zmierzyć częstość ich występowania w populacji (liczba urodzeń, małżeństw, trwanie życia ludzkiego itd.) w określonym czasie. W analizach demograficznych za czasokres obserwacji przyjmuje się zazwyczaj 1 rok. Poszczególne zdarzenia przeliczamy na tysiąc mieszkańców wyrażając je w postaci współczynników (np. współczynnik urodzeń zwany rodnością, współczynnik zgonów określany jako umieralność, czy też różnice pomiędzy wartością obu współczynników określane jako współczynnik przyrostu naturalnego).

3.2.    Źródła informacji o sytuacji demograficznej

Podstawowymi źródłami informacji o sytuacji demograficznej są:

-    rejestracja bieżąca urodzeń, zmian stanu cywilnego (małżeństwa, rozwody) oraz zmian miejsca zamieszkania,

-    spisy powszechne,

-    badania specjalne (np. badania ankietowe stanu zdrowia wśród wylosowanych do tego celu respondentów).

Rejestracja bieżąca. Urzędy stanu cywilnego, jako jednostki administracji publicznej, odnotowują na specjalnych kartach statystycznych takie zdarzenia jak: urodzenie, małżeństwo, zgon, natomiast dane o prawomocnie orzeczonych rozwodach dostarczają sądy. Organa ewidencji ludności odnotowują fakty związane ze zmianą miejsca zamieszkania, tj. zameldowania (na okres tymczasowy lub stały).

Spisy powszechne. Wyniki spisów powszechnych stanowią podstawowe, najpełniejsze źródło informacji o ludności zamieszkałej na wyodrębnionym terytorium. Cechy charakterystyczne spisu to:

-    powszechność (spis obejmuje całą ludność określonego terytorium),

-    imienność (poszczególne osoby spisywane są z podaniem imienia i nazwiska, co umożliwia uniknięcie powtórzeń lub pominięć),

-    bezpośredniość (dane wpisuje się do formularza na podstawie bezpośredniego wywiadu z osobą spisywaną lub członkiem rodziny),

-    zagwarantowanie tajemnicy służbowej (uzyskane informacje mają służyć wyłącznie do zbiorczych opracowań statystycznych).

Spisy ludności przeprowadzane są zwykle w odstępach około 10-letnich. W Polsce w okresie powojennym przeprowadzono łącznie siedem spisów powszechnych, które odbyły się w następujących latach: 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988,2002. Badania specjalne. Są to badania częściowe, które obejmują wyodrębnioną w sposób losowy lub celowy próbę pochodzącą z całej zbiorowości. Badania specjalne podejmowane są wówczas, gdy na podstawie istniejącego materiału statystycznego nie można orzekać o stanie danego zjawiska. Badania takie mają charakter retrospektywny (np. biografia rodzinna) lub prospektywny (np. plany prokreacyjne). Przykładem takiego badania specjalnego było przeprowadzone w 1996 roku reprezentacyjne badanie stanu zdrowia ludności Polski.

3.3. Ludność Polski według wieku i płci oraz miejsca zamieszkania

Struktura ludności według wieku i płci jest istotna z punktu widzenia aktualnych i przyszłych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Płeć i wiek to najbardziej istotne cechy demograficzne. Struktura ludności według płci i wieku warunkuje natężenie urodzeń, małżeństw oraz zgonów a tym samym również tempo zmian ludności. Struktura ludności według wymienionych cech posiada związek ze stanem zdrowia ludności oraz potrzebami zdrowotnymi. Tak więc, do liczby dzieci i młodzieży musi być dostosowana liczba żłobków, przedszkoli, szkół a także specjalistów w zakresie opieki medycznej nad dziećmi i młodzieżą. Liczba kobiet w wieku rozrodczym wiąże się z potrzebą zapewnienia stosownej opieki nad matką i małym dzieckiem.

Płeć. W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, istnieje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami. Dzieje się tak z powodu wielu czynników, z których najbardziej istotne to:

-    liczebna nierównowaga płci wśród noworodków (rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek),

-    różnica w poziomie umieralności mężczyzn i kobiet,

-    nierównowaga struktury płci wśród osób migrujących.

Większa liczba urodzeń chłopców niż dziewczynek sprawia, że w młodszych grupach wieku występuje liczebna przewaga mężczyzn. W ciągu kilkudziesięciu pierwszych lat życia stopniowo wyrównują się proporcje płci, zaś pełna

81