DSC09681

Michał OlowMlM

I dnienia. Ujawniaj się one Jul wtedy, gdy eia spojrzy tylko na pierwszy okres działalności lltarackiaj członków grupy s końcu drugiego i i początku trzeciego dziesięcioleciu wieku. Jeśli się spojrzy na Ich twórcaodć a tych lat jako na pewna całość, ujawniają się takie zjawiska. Jak: pozostałości poetyki młodopolskiej, widoczne na przykład w impresjonistycznej kompozycji wiorsza, w ulotnej nastrojo-weścl (na przykład Siódma Jesień Tuwima), pamasistowskl Ideał formy doskonałej (sonety Słonimskiego), estetyzm A la Wilde (wczesne wiersze Iwaszkiewicza), stylizacje romantyczne (Karmazynowy poemat Lechonia), publicystyczna retoryka (niektóre wiersze Słonimskiego), zintelektualizowana refleJuyjnoAó (Srebrne i czarne Lechonia), świadomy brutaiizm i „obniżenie" etylu poetyckiego (Wiosna Tuwima, niektóre wiersze Wierzyńskiego), dążnoAcl ekspresjonistycznę (na przykład Czarna wiosna Słonimskiego), futurystyczne. (Słopieumie Tuwima) — ten katalog rzeczy niejednorodnych, bo o uwydatnienie niejednorodności wiośnie tu chodzi, można by jeszcze kontynuować. Już on Jednak świadczy dobitnie o niezwykłości zjawiska: dążności tak niejednolite przyjmowane były jako pewna całość — także przez oponentów grupy. Swoistością poetyki Skamandra bowiem jest właśnie ten synkretyzm, synkretyzm, który w okolicach roku 1918 wydawał się czymś nowym i niezwykłym, bo takiego stopu różnorakich materiałów nikt Jeszcze w Polsce nie dokonał. Synkretyzm ten, bę-"~dncy wyraźnym kontrastem do ukształtowanej kilka lat później poetyki Awangardy krakowskiej, stanowi w zakresie form poetyckich przejrzysty odpowiednik tej sytuacji literackiej, w jakiej kształtowała się grupa. I około roku 1918 synkretyzm ten, z dzisiejszej perspektywy ujawniający całe swe wewnętrzne pomieszanie, był dostatecznym czynnikiem spajającym grupę, albowiem — jako nowy układ —• różnił się od wcześniejszych doświadczeń poetyckich, a także od poczynań poetów, skupionych w innych grupach.²⁰

Jednakże nie ten synkretyzm stał się zasadniczym wyróżnikiem poetyki skamandryckiej w świadomości literackiej epoki. W tej materii na plan pierwszy zaczęły się wysuwać inne elementy, czasem historycznie mniej konkretne, ale pozwalające odseparować to, co się wydaje poezją właściwą Skamandrowi od wcześniejszych doświadczeń modernistycznych i później nieco uformowanych tenden-

ss w ich działalności moment synkretyzrau także Istniał, w owych latach przełomu literackiego wydaja się on czymś koniecznym. Jednakże grupy te Jak futuryści czy zespół „Zdroju" — eksponowały w aynkretyzmle tym określone momenty, co decydowało o ich swoistości.

Grupa literacka a model poezji

cjl awangardowych, Od pierwszych różnić będą Bkamander takie zjawisko, juk codzienność tematyki, dopuszczanie w obręb wiersza, potoczno-konwersacyjnej polszczyzny, kreowanie jako bohatera lirycznego człowieka osadzonego we współczesnych, najczęściej wielko*-. I miejskich realiach, zainteresowanie światem współczesnym i jego I osiągnięciami cywilizacyjnymi; od drugich — bezpośredni emocjonuj izm i silne eksponowanie „ja” lirycznego, wyraźne nawiązanie do tradycji romantycznych, tradycyjna budowa wierszowa, respektująca dotychczasowe formy strofłczne, nie rezygnująca z rymu i *— najogólniej — pewnych regularności, wreszcie prostota i komunikatywność, wyraźna na tle doświadczeń poetów, zaczynających swą działalność...w.Jcregu „Zwrotnicy”, Wyróżniki te są, rzecz jasna, nieprecyzyjne, często nieokreślone, nie dają się w pełni zrygoryzować — ten stan rzeczy wydaje się prawidłowy.

Nie chodzi tu bowiem o rzeczywistą charakterystykę poetyki Ska-mandra, tak jak może jej dokonać historyk literatury, ale o to, jak ona egzystuje w świadomości literackiej odbiorców, jak na podstawie jej wizji tworzy się idea już nawet nie grupy literackiej, ale pewnego zespołu faktów, w jakiś sposób genetycznie i formalnie ze sobą powiązanych, tak źe pozwalają się kształtować jako pewna całość. Problemem jest więc, jak w świadomości literackiej tworzy się określony model poezji, tutaj konkretnie model poezji ska-mandryckiej. Problemem jest, jak w niej wygląda wzorzec wiersza skamandryckiego, problemem tym bardziej istotnym i ważnym dla naszej problematyki, że Skamander odniósł stosunkowo duży sukces u publiczności literackiej, że aktywnie oddziaływał na kształtowanie jej smaku poetyckiego. Aby ułatwić rozwiązanie tej kwestii, sięgnąć trzeba po pewne przykłady, zacytować fragmenty wierszy, które z łatwością by się rozpoznało jako skamandryckie.

1,    Ogród. Pożółkłe liście szeleszczą pod płotem.

W umarłych krzewach tańczą sikory dzwoniące.

Czasem wicher zanuci swe pieśni tęskniące

1 na ścieżce zakręci zeschłych liści złotem.

Brr... tak mi jakoś zimno. Czas już iść z powrotem.

Wśród cichych grządek astrów tkwią kule błyszczące,

Jak duże ślepe oczy, tak smutnie patrzące

Na niebo, *gdzie żurawie ciągną równym lotem.

2.    Melancholijna proza związanych tłomoków.

W mętną szybę zaziera obojętny świt.

W ulicznej pustce dudni odgłos czyichś kroków.

Gdzieś ziewającej bramy senny słychać zgrzyt.

aa

8~Z problemów literatury XX w., t. II