DSCN2730

Ci. III. Ptfanknnictwo potnego indnkmicen. Twórczo*¹ w języku narodowym. Poezja

Syracha (Ekłezjastyk). także fragmenty rozrzucone w księgach Nowego Testamentu. W Niemczech i we Włoszech, a takie we Francji i w Anglii, a więc tam. gdzie świecka kultura dworu przeżywała swój rozkwit, pojawiały się dziełka łacińskie lub w językach narodowych, przedstawiające w szczegółach przepisy ucztowania. W XII! wieku we Włoszech spisano np. łaciński poemat tej treści o incip. Quisquis es In mensa..." („Ktokolwiek jesteś na uczcie...”). W XIV wieku (?) powstał łaciński heksametryczny utwór Reinera (?) pt. Fagifacetus (- ..zasady eleganckiego ucztowania”; fagi z gr. fugrm — jeść. żreć. pożerać; łac. faceta — elegancki, powabny, grzeczny). W Niemczech — obok popularnego Hofzucht, wiele miejsca poświęcającego zasadom ucztowania — powstał nic mniej znany anonimowy utwór pt Tischzucht (O zachowaniu się przy stole), podejmujący liczne wątki treściowe wcześniejszego poematu Tannhuusera. Dziełka o tej tematyce mnożyły się w XV wieku i później. W Anglii John Russell (w XV) opisał obyczaj biesiadny w poemacie pt. Book of Nurture (Księga biesiadowania).

Pareneza biesiadna nie była obca piśmiennictwu łacińskiemu w Polsce. W XIV wieku czytano w szkołach wierszem: Facetus i Fagi Faceius- We wspomnianym już poemacie Frowinusa pL Anllgameratus kulturze stołu poświęcono cały rozdział XI; motywy biesiadne przewijały się przez poematy stanowe z XV wieku: mistrza Ołocha De hiis mula... oraz De curie mizeria (zob. Twórczość w języku łacińskim, rozdz. I. podrozdz. 2. Poematy .jtanowe”).

Europejska dydaktyka biesiadna, wyrastająca z dworskiego rytuału obyczajowego, posługiwała się wiązką toposów treściowych, związanych z różnymi aspektami kultury ucztowania. Przenikała ją wspólna wszystkim dziełom tendencja przeciwstawienia obyczaju „wysokiego" (w Niemczech już w XIII wieku ustalił się termin Hóflkhkeit, oznaczający „dworność") — ..niskiemu" sposobowi zachowania, właściwemu warstwom pospolitym. W poemacie Hofzucht dworność sfer wyższych została skon traktowana z grubym i nieokrzesanym postępowaniem wieśniaków

(geburischen siten).

f W utworach omawiających rytuał biesiadny przedstawiano szczegółowe przepisy dotyczące min. odmawiania modlitwy przed posiłkiem, zajmowania przy stole właściwego miejsca, odpowiadającego stanowi i godności biesiadnika, mycia rąk; nawoływano do powściągliwości w spożywaniu pokarmów i piciu trunków, taktownego zabierania głosu — nigdy przed osobami starszymi i godniejszymi, zabawiana rozmową i służenia siedzącym w sąsiedztwie damom, którym należy okazywać szczególną atencję. Formułowano wiele szczegółowych zakazów, min. maczania nadgryzionego chicha we wspólnej misie, wrzucania lam ogryzionych już kości (te należało ciskać pod stół), wycierania nosa w serwetę, sapania i mlaskania przy jedzeniu, drapania się. dłubania w nosie, uszach lub oczach, jedzenia obiema rękami, układania łokci na stole, wkładania do wspólnej misy wyjętych z ust kęsów, dłubania nożem w zębach, spluwania na serwetę bądź pod stół. krytykowania potraw, usypiania przy stole itp.

Utwór Słoty, powstały w atmosferze kultury wielkopolskiego dworu i panujących tam na początku XV wieku obyczajów biesiadnych, wyrósł z podłoża europejskiej (jak się wydaje — głównie niemieckiej) tradycji literatury parenetycznej.

Autorowi przyświecała intencja opisania dwornego obyczaju „wysokiego", przeciwstawionego wieśniaczemu, prostackiemu sposobowi bycia. Rytuału biesiadnego przestrzegają ludzie ..csni” (tj. „cni", tu: godni czci, dostojni), określani też 530 jako ..panowie**, „rycerze” lub „panosza” (tj. giermkowie); „csne" są również damy

Wiersz o zachowaniu się przy stole Słoty, po- Rudocc i dzieci przy •tok. fragment Tablicy Dric-tekstu    sięciorga PnykauA, ok. 1480 roku

(„csna pani", „csna matlui"). Ich zachowanie przy stole winno byc diametralnie różne od postępowania tych „em motyką robią". a więc wieśniaków

Rytuał dworny był nie tylko kodeksem zachowań łączącym określoną kastę społeczną, ale zarazem świadectwem „łwiatowości" obyczajów. Slota zarysował wyraźnie opozycję sposobu bycia właściwego ludziom .jeżdżałym’*. a więc „bywałym w święcie", znamiennego dla tych, którzy otrzymali jedynie wychowanie domowe:

Bo czego nie wie doma chowany.

To mu powie jckdżaly.

(w. 54-53; podkr. T.M-)

W utworze Słoty pojawiają się dwa główne tematy, kaśłe ze sobą sprzężone: zasady dwornego biesiadowania oraz kult damy. Zwracano uwagę na dwudzielność poematu, wynikającą z owej dwuteińatycznołci; mc jest to zupełnie ścisłe. Spięty konwencjonalną klamrą wstępu (w. 1-3) i zamknięcia (w. 111-114) utwór wykazuje wewnątrz kompozycję dość luźną i kapryśną W przeciwieństwie do systematycznych i uporządkowanych wykładów zasad postępowania, jakie znaleźć można w wielu europejskich traktatach wierszowanych lub choćby w rodzimym Aa/igameranaie — swobodnie kojarzy on i przeplata różne motywy treściowe. Nie ulega wszakże wątpliwości, iż prezentacja zasad poprawnego biesiadowania przeważa w początkową części poematu (w. 4-60). podczas gdy pochwala .xsnq pani" — w części drugie, (w. 61-110).