DSC�74

135

Religia jako system kulturowy

mch źródeł) można generalnie *praw<l/ii. bezpośrednio czy tez n.cbc/po-średnio, na przykładzie tych możliwych do zaobserwowania przedstawień¹'

Oczywiście nie wszystkie przedstawienia kulturowe są przedstawieniami religijnymi, a wytyczenie linii oddzielającej te ostatnie od przedstawień artystycznych, a nawet politycznych w praktyce okazuje się często nic takie znowu proste, bowiem, podobnie jak formy społeczne, formy symboliczne mogą służyć wielu różnym celom. Chodzi jednak o to. te wydąje się, iz hindusi - „a może nawet wszyscy ludzie" -myślą o swojej religii jako o tym, co „zawiera się w tych wyraźnych przedstawieniach, które [mogą] pokazać zarówno przybyszom, jak i samemu sobie"⁴⁵. Sposób owego pokazywania jest jednak zasadniczo różny w przypadku widzów i uczestników rytuału - fakt ten przcoczają często ci. którzy są skłonni twierdzić, że „religia jest formą ludzkiej sztuki’’⁴⁶. Dla przybysza przedstawienia religijne mogą być, z natury rzeczy, jedynie prezentacją jakiejś konkretnej perspektywy religijnej, a zatem podlegają ocenom estetycznym i analizie naukowej, dla uczestnika natomiast są one dodatkowo odegraniem owej perspektywy , materializacją, realizacją - nie są więc dla niego tylko modelami tego. w co wierzy, lecz także modelami dla jego wiary. Podczas tych formatywnych dramatów ludzie odnajdują swą wiarę przedstawiając ją.

t arbo w .mych trzewi. Jej długi, czerwony jęzor zionie strumieniem ognia. A kiedy Rangda tańczy, rozcapierza swe trupioblade dłonie, zakończone wystając*»■• H™*«i,-ć cali. s/noniastymi pazurami, wydając przy tym

Dla przykładu pozwolę sobie się przyjrzeć w tym miejscu spektakularnemu teatralnemu przedstawieniu kulturowemu z Bali - temu, w którym straszliwa wiedźma Rangda zmaga się w rytualnej walce z sympatycznym potworem Barongiem'⁷. Ten dramat, zwykle prezentowany - choć nic jest to regułą - przy okazji uroczystości w świątyni śmierci, składa się z odgrywanego w maskach tańca, w którym wiedźma - ukazana jako sfatygowana życiem, stara wdowa, ladacznica i pozeraczka niemowląt przybywa, by siać wokół siebie śmierć i zarazę; do walki z w iedźmą staje wspomniany potwór ukazany jako swoiste skrzyżowanie niezdarnego niedźwiedzia, niemądrego szczeniaka i kroczącego dumnie. chińskiego smoka. Rangda. w którą wciela się jeden tancerz, przed-siawia sobą widok wprost odrażający. Wybałuszone oczy' są jak opuch-mete czyraki Zakrzywione, długie zęby przypominają kły zachodzące jej na policzki i brodę. Skołtunione, siwe, pożółkłe włosy opadają w bezładzie na ramiona. Wyschnięte i obwisłe piersi wyglądają jak owłosione niędzy nimi zaś, niczym kiełbasiane pęta, zwisają zwoje po-

upiór ric wrzask i i zanosi go posiać wciela się dw (wora. a drugi tylną), u owczarka - sierść jest

lo całkiem co innego. Jego kudłata obwieszona świecidełkami ze złota . miki. które