DSC�85

145

Religia jako system kulturowy

III

7 punktu widzenia antropologa znaczenie religii polega na jej zdolności dostarczania zarówno jednostkom, jak i całym grupom ludzkim, z. jednej strony, źródeł ogólnych, ale zarazem dystynktywnych koncepcji i pojęć o świecie, o samym sobie i o relacjach, jakie pomiędzy światem a człowiekiem zachodzą - ten aspekt religii sprawia, że jest ona modelem czegoś, z drugiej natomiast strony, na jej zdolności wywoływania zakorzenionych u człowieku, niemniej dystynktywnych dyspozycji „psychicznych” - ten z kolei aspekt czyni ją modelem dla. Z tych funkcji kulturowych religii wypływają z kolei jej funkcje społeczne i psychologiczne.

Pojęcia religijne sięgają poza swe konteksty metafizyczne, tworząc ramy ogólnych idei. w odniesieniu do których można nadać znaczącą formę całej gamie różnorodnych doświadczeń - intelektualnych, emocjonalnych. moralnych. Chrześcijanin postrzega nazizm przez pryzmat upadku pierwszego człowieka i choć grzech pierworodny w sensie przy-czynowym nie tłumaczy tego zjawiska, to jednak nadaje mu określony moralny, poznawczy, a nawet afektywny sens. Członek plemienia Azande postrzega fakt zawalenia się spichlerza na głowę przyjaciela czy krewnego poprzez pryzmat konkretnego i dosyć szczególnego pojęcia czarów, unikając tym samym zarówno dylematów filozoficznych, jak i psychologicznych napięć wynikających z indeterminizmu. Jawajczyk w zapożyczonym skądinąd i przeformowanym pojęciu rasa (rasa to tyle, co ..zmysł - smak - uczucie - znaczenie”) odnajduje sposób patrzenia na zjawiska choreaograficzne, smakowe, emocjonalne i polityczne w nowym świetle. Zarys kosmicznego ładu, zestaw religijnych wierzeń jest także swoistym objaśnieniem przyziemnego świata społecznych relacji i psychologicznych zdarzeń - sprawia, że zjawiska te stają się możliwe do pojęcia.

Wierzenia te nie są jednak tylko objaśnieniem, ale też szablonem. Nie tylko interpretują procesy społeczne i psychologiczne w odniesieniu do kategorii kosmicznych gdyby ich rola ograniczała się tylko do tego. przynależałyby do filozofii, a nie religii - ale też nadają tym procesom koni- retny kształt. Doktryna grzechu pierworodnego niesie ze sobą pewną zalecaną postawę wobec życia, powracający nastrój i stały zestaw motywacji ( żary uczą Azande określonych pojęć nic tylko po to, by lud ten mógł rozumieć to, co najwyraźniej dzieje się przypadkiem jako zdarzenia wcale nieprzypadkowe uczą też reagowania na takie nieuzasadnione przypadki nienawiścią do tego, kto je spowodował i każą traktować go ze to .owną bezwzględnością. Rasa, oprócz tego, że jest koncepcją piawdy, piękna i dobra, stanowi tez preferowany sposób przeżywania doswiad c/enia ji st i od zajem be/uczuciowego oderwania, beznamiętnego wnco