etyka msroda7

270

Rumun INGARDEN

rodzaju lub wreszcie wartości różnego rodzaju narzędzi nieorganicznych, pożytecznych dla istot żywych, a choćby tylko służących do wytwarzania przedmiotów dla nich pożytecznych. Tu zdaje się należy specjalna odmiana wartości, które są typu ekonomicznego i posiadają — przynajmniej _w niektórych wypadkach - pewną doniosłość życiową

Czy wartości witalne lub też poszczególne ich rodzaje są ..względne”, czy absolutne w który mś z rozróżnionych wyżej znaczeń?

Nie można tego pow iedzieć z całą pewnością, nie zbadawszy przedtem drobiazgowo wszystkich odmian wartości tego typu.

j_est j_ednak może pożyteczne wypowiedzieć na ten temat pewne prawdopodobne przypuszczenia. Możemy dla próby powiedzieć: Wydaje się. że wszystkie wartości witalne są ..relacjonalne”, lecz że zarazem są obiektywnymi kwalifikacjami przedmiotów, w których występują, o ile tylko te przedmioty pozostają w określonych związkach i stosunkach realnych z innymi odpowiednio dobranymi przedmiotami. Wydaje się także, że są one kwalifikacjami zmieniającymi się zależnie od tego, czy taki lub inny przedmiot stanowi drugi człon stosunku między rzeczami, które stanowią podstawę bytową wartości. Ale zarazem, przynajmniej niektóre z nich. są całkowicie stałe, niewrażliwe na zmiany zachodzące wśród okoliczności — i w tym znaczeniu „absolutne” — dla wszelkiej pary przedmiotów stanowiących podstawę związku, z którego zachodzenia wypływa dana wartość. Co do sposobu istnienia wartości witalnych, to jest to zagadnienie bardzo trudne do rozwiązania i nie można go tu nawet w przybliżeniu naszkicować. Jest jednak prawdopodobne z jednej strony, że wartości witalne istnieją przynajmniej w tym sensie, że mogą wywoływać realne zmiany w pewnych rzeczach realnych, których niezbędny warunek stanowią. Z innej strony jest też prawdopodobne, że istnieją one w sposób bardzo odmienny od sposobu istnienia rzeczy realnych, które stanowią ich podstawę bytową.

Z faktu, że wartości witalne są (prawdopodobnie) „relacjonalne”, nie wynika wcale, iż każda wartość w ogóle posiada ten sam typ „względności”, o ile naturalnie tylko zgodzimy się. że należy przyjąć wartości, które nie są witalne w żadnym sensie.

Czy wartości witalne są lub nawet muszą być dostępne i poznawalne a wszystkich możliwych podmiotów, czy też wymagają warunków spe-cj nych od podmiotu, by być poznawalne, a choćby tylko w tej mierze

Uwagi o względności wartości

____________ ___271

,. podmiotowi, by mógł z nimi obcować w tyciu jtisWP¹ c _ię celowo? — oto znów problemat zbvt    ^retn>m ‘

- ~~ **» 'jss

^b> f _eic/nvch warunków życia poszczególnych zwierząt, co ^podobne ^na V**™* dociekań np. UexkUlla o tak zwanym ^praniu ' iUmneto zwierząt, co wreszcie wiemy z naszych własnych lu Ykich doświadczeń przy zachodzącej zmianie warunków przy przesilaniu ¹ ud/i z J^nego środowiska społecznego w drugie - świadczy raczę,

^ m że należy się liczyć z możliwością, iż poszczególne wartości łub ⁰ ty_{y warto}ści witalnych w ich pełnym jakościowym określeniu są dostępne ^0 odpowiednio ukwaliftkowanym podmiotom. Brak tych kwalifikacji świadczy o nieistnieniu odpowiednich wartości witalnych (o ich ilu-ⁿ'^ef czności). bo raczej przeciwnie, kończy się często katastrofą odpowie-j io nieukwalifikowanego podmiotu i potwierdza tym istnienie tego. czego indywidualne doświadczenie nieukwalifikowanej odpowiednio jednostki nie'wykazuje wśród swych danych. Uwagi te jednak otwierają jedynie pewne perspektywy na zagadnienie, które należałoby prześledzić w szczegółach.

2 istnieje, jak się wydaje, specjalna grupa wartości kulturowych. Należą tu np. wartości estetyczne — piękna i szpetoty - a także wartości poznania: prawdy i fałszu, i inne.

Wszystkie, a przynajmniej podstawowe wartości estetyczne wydają się wartościami nierelacjonalnymi (czego nie można powiedzieć o wartościach „artystycznych”, które od tamtych należy odróżnić) N* są one czymś ..dla" kogoś lub czegoś. Istnieją jako kwalifikacje specjalne pe»ny>* przedmiotów dobrze skomponowanych i zharmonizowanych »

.= wypływaj, ze szczególnej zgodności jakości całkiem o<heb«go W-jakości immanentnych przedmiotom estetycznym i nie _f

innego, jak tylko od właściwości wyposażenia jakościowego i    ^

tychże przedmiotów. W tym sensie wartości estetyczne^^^ „zmienne”, wrażliwe na zmiany dokonujące się P⁰** P    samych

tycznym, a zmienność ich zachodzi tylko w wypady —j^dziwe. te przedmiotów estetycznych. Wydaje się jedn -^dnuot} fealae. * wartości estetyczne nie istnieją w ten sposob jak P^^^

^Si» prawdopodobnie kwalifikacjami czy szczególną -