l42

266 I.UIIOMIRfiKl: WYBÓR PISM

tera pływał przez sto pięćdziesiąt dni Po tak wielkiej zaś słów l zdań powodzi jakże będzie można tak prędko przy porcie się obaczyćl Zrozumieć cł przód ^M trzeba wiele, niżeli¹¹ mało postanowisz. Jakoż przez pięć dni można będzie namówić do zgody tych. którzy się przez dni czterdzieści do niezgody przyzwyczaili?

Z. Ale się przewlecze czas sejmu *" za pozwoleniem stanów.

P. Im dłuższy czas na umowę się daje. tym więcej czasu pozwala się do kłótni, tym gorsze Jest tej chopoby uleczenie, im dłuższa odwłoka. Chyba jeżeli udać się zechcesz za radą medyków w leczeniu zdrowia Rzplitcj. którzy bardziej radzą o chorobie niż o chorym, którym pożyteczniej jest długo leczyć, niż raz uleczyć, których chęć jest wiele odmian choroby upatrować, niż zabiegać jednej śmierci.

Z. Jakże się tedy skończy sejm?

P Albo dobrze, albo źle. alba ni tak. ni owak Jeżeli dobrze. Jeszcze nie dobrze, póki nie doświndczysz. jeśli¹⁷ jeszcze na czym lepszym me zbywa. Koniec dobrego niedoskonały — często bywa początkiem złego. Jeżeli źle, jeszcze nic źle, jeżeliś mniejsze zle obrał, abyś się uchronił większego; dano-ć na doświadczenie roztropności twojej, jeżeli umiesz złe obrócić w dobre. Rzecz, jeszcze nie zginęła, jeżeli umysł jest dobry. Co od umysłu zepsfiwano. od umysłu ma być naprawiono. Niewiele o przyszłych rzeczach myślą, którzy przeszłych żałują. Jeżeli* zaś mc się nie stało, wątpić musisz, na co się uskarżać lub co chwalić: czyliś złego końcu u.-"dł czulili lepszy odłożył. Co sic nic stało, staraj się, aby się sto-

" przód — wpr/Ody.

'* niieJi — zanim.

^u czaj *e)m.u — fcajt sejmowa zasadniczo nie mogło trwać dłużej nlx txoU tygodni, w leili — czy.

ło. Co niepodobnego było, Już minęło, wesel się, masz czas do myślenia, abyś ułatwił przez cnotę, co ma być. Co zaś z wiciu winy stało się, przypadkiem nuzywaj.*

ROZMOWA XVI

0 Wl/tiir.RAMU rUDATROW

Z. Trudno mi wymyślić sposób podatków, które by wystarczyły potrzebom, a nie obciążyły ludu.

P. Nic trudno-ć by było wymyślić dochody, gdybyś myśli! o ludziach, bo myśląc uznałbyś ł — uznając — wiedziałbyś, jak wiele wystarczą i "zmogą^{1 2} Stąd się naucz, jak jest szkodliwa ** nie znać sił ludu i nie wiedzieć. jak wielkie i jakie jest. co masz.

Z. Znajdę jednak sposób podatków.

P. Pierwej pytać się trzeba, jako masz szukać, niz jako masz znaleźć. Tyś zaś wprzód wynalazł potrzebę niż sposób; lepiej szukać sposobów przed potrzebą, niz nie mieć ich w potrzebie. Abyś wiedział o rodzaju podatków, trzeba wprzód wiedzieć o rodzaju ludu. który przewyższą zyskiem i zarobkiem, który liczbą. Uważaj, jak wiele przyniosą pożytku mieszczanie, kupcy, jak wiele wieśniacy, jak wiele postronni, jak wiele domowi; co towary cudzoziemskie, co domowe; co przywożący. co wywożący; czego byś od ludzi żądać miał. czego od towarów; czego od pracowitych, czego od próżnujących; i których pożyteczniej jest uwolnić niż obciążyć; których zbytek jest U2yteczny, których picie i szynki pożyteczne — a jak wiele kropel, tak wiele pieniędzy. Toć było trzeba wprzód obliczyć i rozumem pnmiarko-wnć, niż potrzeba uprzedziła myśli twoje. Bo wyborniej

s«*

1

¹ xvioęą — wydołolą.

2

jak )cxt iskódliwa — domyślne: rzecz; dziś: szkodliwe