Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego$6

podstawa do analizy kontrastywnej, zwłaszcza tzw. tertium comparationis [tertium comparationis, łac. ‘podstawa porównania’ - przedmiot (stan rzeczy) posiadający cechy wspólne dwóch porównywanych ze sobą przedmiotów (stanów rzeczy)], czyli poza-językowego punktu odniesienia jako podstawy do przeprowadzenia porównań.

W okresie rozkwitu badań konfrontatywnych przyświecał im głównie cel praktyczny: zastosowanie wyników obserwacji w nauczaniu języka obcego. Z uwagi na fakt, że język wyjściowy interferuje [interferencja - wszelkie odchylenia od normy językowej spotykane w mowie ludzi posługujących się więcej niż jednym językiem; odchylenia te powstają w wyniku nakładania się struktur języka wyjściowego, najczęściej ojczystego, na język przyswajany] nie tylko w pierwszym okresie nauczania języka obcego, analiza kontrastywna okazuje się niezmiernie przydatna zarówno przy planowaniu procesu dydaktycznego (np. umożliwiając przewidywanie niektórych błędów językowych), jak i przy preparacji materiału nauczania, zwłaszcza podręczników różnego typu.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. 1. Za wczesne źródła językoznawstwa konfrontatywnego można uważać obserwacje nad różnicami między językiem obcym i językiem ojczystym, które znajdowały swój wyraz w gramatykach publikowanych w różnych krajach (szczególnie aktywnie w Europie Zachodniej -począwszy od epoki Odrodzenia), oraz prace z zakresu typologicznego porównania języków niespokrew-nionych prowadzone w związku z zadaniami typologicznej klasyfikacji morfologicznej języków. Wymienione dwa źródła w znacznym stopniu są zauważalne w językoznawstwie konfrontatywnym do chwili obecnej.

2. Obok terminu .językoznawstwo konfrontatywne”, które bada zarówno podobieństwa, jak i różnice w strukturze języków, funkcjonuje też termin .językoznawstwo kontrastywne”, koncentrujące się na różnicach między językami.

Podejście do materiału językowego w badaniach konfrontatywnych warunkowane jest zazwyczaj celami tych badań, poznawczymi bądź praktycznymi, a także - w równym zresztą stopniu - rodzajem opisywanych jednostek językowych. Jak się przekonaliśmy, badania językoznawcze są prowadzone m.in. z punktu widzenia typologii języków (opis wszystkich języków ze względu na jakieś cechy wspólne) lub w ramach językoznawstwa szczegółowego (funkcjonowanie mechanizmu językowego odrębnego języka niezależnie od pochodzenia jego poszczególnych elementów) dokonywanego głównie na użytek gramatyki opisowej danego języka. Podejście do zjawisk językowych w takich wypadkach różni się od opisu konfrontatywnego. W tym wypadku bowiem porównanie oparte na cechach wspólnych wzbogaca porównywane języki również o cechy brakujące, zwane negatywnymi, tj. takie, których drugi język w odniesieniu do danego nie posiada. A więc pełna matryca uzyskanego w rezultacie opisu konfrontatywnego obrazu zawierać będzie zarówno plusy, jak i minusy.

W zasadzie językoznawstwo konfrontatywne operuje materiałem dostępnym na etapie synchronicznym (na określonym poziomie, w określonym momencie) rozwoju języka. W ujęciu ilościowym prace z zakresu różnych poziomów językowych są rozdzielone nierównomiernie: najwięcej prac powstało z zakresu gramatyki konffontatywnej (łącznie ze słowotwórstwem), mniej - z zakresu fonologii konfrontatywnej, najmniej zaś - z zakresu konfrontatywnego porównania systemów leksykalnych. Metody stosowane w językoznawstwie konfrontatywnym są - z jednej strony - ściśle powiązane z rozwojem teorii w różnych kierunkach współczesnego językoznawstwa ogólnego, z drugiej natomiast - zależą od celów i ukierunkowania konkretnej pracy o charakterze konfrontatywnym. W pracach ukierunkowanych na optymalizację metodyki nauczania języka obcego język ojczysty przyjmowany jest jako model wyjściowy - ,język-wzo-rzec”, ,język-etalon” (ang. source language), z którym na podstawie podobieństwa, a głównie różnic, porównuje się opanowywany język obcy (ang. target language). Prace tego typu obejmują zwykle pełny zakres gramatyki jako całości (w tym niekiedy również fonetykę). Przykładem tego mogą być projekty badań konfrontatywnych w kilku krajach (na Węgrzech - węgiersko-angtelskich, w Polsce - polsko-angielskich itd.). Liczne są ponadto monografie i prace przyczynkarskie dotyczące konfrontatywnego opisu jednego zjawiska językowego na materiale dwóch różnych języków. Podobne prace ciążą ku badaniom o charakterze typologicznym, tym bardziej że stosuje się w nich najczęściej zasady współczesnej typologii i teorii uniwersaliów językowych. W latach siedemdziesiątych XX wieku badania konfrontatywne w kilku krajach (m.in. w USA, Niemczech i Polsce) wykorzystywały model gramatyki generatywnej N. Chomsky’ego ze sprowadzeniem zjawisk dwóch porównywanych języków do wspólnej struktury głębokiej. Obserwuje się jednak odejście od tej metodologii w kierunku tego, co można byłoby określić jako „strukturalno-funkcjonalne” podejście do porównywanych języków.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Właściwe prace konfrontatywne nie zawsze wyraźnie wyróżniają się spośród licznych opracowań o charakterze porównawczym, co często znajduje odbicie również w stosowanej w nich terminologii. Jak się wydaje, w badaniach konfrontatywnych główną uwagę należałoby zwracać na specyficzne cechy porównywanych języków wyróżnione na podstawie pewnego zbioru zjawisk ogólnojęzykowych. Por. np. prace Stanisława Siatkowskiego.

Językoznawstwo konfrontatywne ostatnich dziesięcioleci charakteryzuje przede wszystkim nastawienie się na analizę form i związków z przekazywaną treścią oraz ocena funkcjonalnego znaczenia poszczególnych zjawisk w systemie języka. Powstają prace, w których za punkt wyjścia przyjmuje się takie bądź inne pojęcie i odpowiednio rozpatrywane są formy jego wyrażenia w porównywanych językach. Podobne badania często zmierzają w kierunku teorii uniwersaliów językowych (nie przypadkowo wielu językoznawców twierdzi, iż nie bacząc na szybki rozwój językoznawstwa konfrontatywnego jego miejsce w ogólnej nomenklaturze dyscyplin lingwistycznych wymaga uściślenia).

Problematyce badań konfrontatywnych poświęcony jest wydawany w Sofii od 1976 roku międzynarodowy periodyk „CtmocTaBHTejmo e3HK03HaHHe”.

W podsumowaniu powtórzmy, iż o całym charakterze badań kontrastywno-języko-znawczych decydują głównie potrzeby praktyczne. Z potrzeb tych wynika przede wszystkim koncentracja badań na różnicach, a nie na podobieństwach między porównywanymi językami. Również i dalsze cechy językoznawstwa konfrontatywnego (kon-trastywnego) można tłumaczyć jego zastosowaniami - bezpośrednimi lub pośrednimi. I dlatego przy tego rodzaju badaniach nie jest konieczne, żeby między porównywanymi językami istniały jakiekolwiek więzi genetyczne. W sposób konfrontatywny można porównywać zarówno języki pokrewne (np. polski i rosyjski), jak też języki niespokrew-nione (np. polski i angielski), a także języki jednej bądź różnych epok (por.: Weinsberg 1983: 68-69).

247