nowe4

Społeczne tworzenie ojczyzn. Próba, teoretycznego przybliżenia

być traktowana jako łącznik między subiektywnym doświadczaniem rzeczywistości a potrzebą uzyskiwania sensu życia i tożsamości.

Pojęcie ojczyzny występuje i zapewne nadal będzie występować w różnych konotacjach ideologicznych² jako coś szczególnego, coś, co jest wielkim, zbiorowym obowiązkiem, coś, w czym nic ma miejsca na półcienie i jakiekolwiek wahania. W takim ujęciu niewiele jest jednak miejsca na widzenie ojczyzny jako projektu wpisanego w biografię działającej jednostki, która oswaja (zawłaszcza) przestrzeń nie tyle przez wielkie patriotyczne gesty, ile przez codzienne działania, korzystając przy tym z dostępnego repertuaru znaczeń.

Pojęcie ojczyzny wiąże się z pojęciem świata życia, świata przeżywanego, świata dnia codziennego⁵. W tym kontekście konstruowanie ojczyzny stanowi formę społecznego tworzenia rzeczywistości, rozumianego przez Petera Bergera i Thomasa Luckmanna (1983) jako dokonujący się jednocześnie proces ekstcmalizacji, obiektywizacji i internalizacji. Tc trzy elementy stanowią obiektywną i zarazem subiektywną rzeczywistość działających w swoim codziennym świecie jednostek. Porządek społeczny jest wytwarzany w trakcie nieustannej ekstcmalizacji - istnieje wyłącznie jako wytwór ludzkiego działania, istota ludzka musi stale uzewnętrzniać się w działaniu. Tak powstały świat ulega obiektywizacji, by następnie w toku internalizacji powracać do jednostki. Analiza społecznego świata, która nie.bierze pod uwagę któregoś z tych trzech elementów, zniekształca rzeczywisty przebieg procesów społecznych.

Znane jest również rozróżnienie dokonane przez Jurgena Habermasa (1981) na system i świat życia^{1 2}. Wskazuje on, że następuje wyraźne rozchodzenie się tych dwóch poziomów integracji społecznej i pierwszy

1

^: Konotacje ideologiczne powodowały, że np. w Niemczech posługiwanie się pojęciem ojczyzny miało być zastrzeżone raczej dia dysput ideologicznych czy poetyckiej ekspresji, a nie wyjaśnień naukowych (Gravcni$. 1972). Wykorzystanie tego pojęcia do przekazywania czysto nacjonalistycznych treści przez norodowy socjalizm wyłączyło je z powszechnego obiegu na długie lata po wojnie (co najmniej do połowy lat 70.). Ważna mogła być tutaj jeszcze inna przyczyna, a mianowicie niemiecki cud gospodarczy wymuszający mobilność i stawiający na pierwszym planie indywidualny sukces ekonomiczny (Bausingcr, 1984). W Polsce to pojęcie posiadało i posiada konotacje pozytywne. Jednak pojawia się głównie w dyskursie ideologicznym, zai w dyskursie naukowym funkcjonuje marginalnie. Antonina Kłotdcowska (1996) zwraca uwagę na to, źe w takich ujęciach terytorium ziemia rodzinna, ród - potocznie rozumiany jaku związek krwi i mowa ojczysta - są zespolone w jedną całość. Dokonuje również przeglądu kształtowania się pojęcia ojczyzny w polskiej tradycji narodowej, odnosząc to do wybranych podejść w innych krajach europejskich.

2

   Edmund Husscrl widzi człowieka w danym mu S wiecie doświadczeń, w którym istnieją intencjonalne stosunki między realnymi podmiotami i realnymi obiektami. To subiektywne środowisko nazywa on światem przeżywanym (Ubtnr»tlt\ światem codziennego życia zc strukturą tożsamości przeżywającego go podmiotu (Hussert. 1999)

*    świat ś²la to dla Habermasa (1981) totalny związek jednostki, kultury i społeczeństwo, w którym - w wyniku procesów komunikacyjnych - dokonuje się przekazywanie

76 tradycji, socjalizacja i społeczne porozumienie.