P1050437

271

Elihieta Janus

[O

Wszystkie wymienione typy wyrażeń różnią się znaczeniowo od bardzo.

Chcąc ustalić listę wykładników intensywności posłużymy się jeszcze kilkoma kryteriami pomocniczymi. Kryterium takim będzie dla nas transformacja dery-wacyjna. Z pola rozważań usuwamy każdy wykładnik, który dopuszcza możliwość najprostszej transformacji bez zmiany znaczenia — sądzimy wtedy, iż treść 'bardzo', 'w wysokim stopniu’ może być na jego podstawie wnioskowana, nie jest zaś komunikowana przez ten wykładnik.

Rozpatrzmy szereg przykładów: Jegęt tomila biezyschodnaja pieczal „pieczal. dla kotoroj niet ischoda”; Wy proslawili rodinu biesprimiernym trudom m „... trudom, kotoromu niet primiera”; Oni posmiejalis' nad potriasajuszczej 'gluppstju otwicta rs „...nad głupost'ju otwieta, kotoraja potriasajet"; On był porazitielno durien soboju tu „on był stoi durien soboju, czto eto porażajet”; Ja żdal wozmutitielno doigo tst „ja żdał stoi dołgo, czto eto mienia wozmuszczajet”; W etoj kartinie Klim uwidiel czto-to porażajuszcze skucznoje ta „stoi skucznoje, czto eto porażajet”¹⁶; czeiowiek biezukorizniennoj czestnosti en „takoj czcstnosti, kotoruju nielzia ukorit'"; Nieskonczajemo dlinno tianulis' minuty s» „stoi dlinno, czto możno było dumał', czto im niet końca", itd. Pomijamy też transformacje porównawcze: iywotnaja strast' m „kak u żywotnogo”; żywotno-dikij krik popolz (Szołochow) „krik dikij, kak krik żywotnogo”. Jeśli nawet przyjmiemy, że treść 'bardzo’ jest zawarta w niektórych spośród analizowanych wyrażeń, pozostanie rzeczą niewątpliwą, że znaczenie tych wykładników nie sprowadza się bez reszty do znaczenia 'wysoki stopień cechy’.

Z grupy rozważanych wykładników usunięte zostają też wyrażenia metaforyczne: titaniczeskije usilija, gierkulesowskij podwig, czeiowiek ispolinskoj siły, ispolinsk bolszoj plan roboty itp. W tych wypadkach rozpatrywany wykładnik przeciwstawia się bądź oczen', bądź wykładnikowi bolszoj. Po rosyjsku można powiedzieć: ja nie skazu, czto potriebowalis' (oczen¹) bolszyje usilija, ja skazu, czto potriebowalis' priamo--taki titaniczeskije usilija', on sowierszyl nie to czto (oczen') bolszoj/ogromnyj podwig, a priamo-taki gierkulesowskij podwig, itd. Zdania takie nie są dewiacyjne pod żadnym względem. Analizowane wyrażenia przeciwstawiają się wyrażeniom oczen', bolszoj. oczen' bolszoj, ogromnyj itp. Posługując się interpretacją metafory zaproponowaną w pracach T. Dobrzyńskiej i A. Wierzbickiej¹⁷, można wyrażenia te rozłożyć w sposób zbliżony do transformacji derywacyjnęj: „można by powiedzieć, że potrzebne były nie ludzkie (ogromne) wysiłki, lecz tytana”; „rzekłbyś, że to nie jego (ludzki) wyczyn, lecz Herkulesa”, itp. Dla naszych celów nie jest ważny dokładny zapis metafory.

¹⁶    Również Wierzbicka (Porównanie — gradacja — metafora, s. 135) analizując połączenia „byt przerażająco chudy" zachowuje w cksplikacji wyraz „przerażający" o własnym znaczeniu leksykalnym: „Był chudy; powinienem powiedzieć więcej niż chudy, bo był przerażający”.

¹⁷    T. Dobrzyńska: O semantycznej reprezentacji niektórych wyrażeń metaforycznych, (w zbiorze:] Semantyka i słownik, pod red. A. Wierzbickiej, Wrocław 1972; Metafora w baini, (w zbiorze:) Semiotyka Istruktura tekstu, pod red. M. R. Mayenowcj, Wrocław 1973; Metafora czy baińf O interpretacji semantycznej utworów poetyckich, „Pamiętnik Literacki”, 1974, z. 1; Wierzbicka, Porównanie — gradacja — metafora.