PB040666

132

Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich

wszystkie wymienione wyżej kryteria proponuje się kJasyfikację dobrostanu w kilkustopniowej skali, od dobrostanu złego (poor welfare) do bardzo dobrego (very good welfare). W języku polskim określenia dobry dobrostan, zły dobrostan itd. są wysoce niezręczne i należy je zastąpić pojęciami: wysoki, obniżony i niski poziom dobrostanu. Poniższe zestawienie przedstawia wybrane wskaźniki wysokiego i niskiego poziomu dobrostanu według Brooma (1997):

Niski poziom dobrostanu	Wysoki poziom dobrostanu
I • obniżony poziom zdolności adaptacyjnych względem sytuacji stresowych I • ograniczenia w przejawianiu naturalnych reakcji 1 behawioralnych 1 • patologie behawioralne (stereotypie) 1 • autonarkoty/m I • obniżona zdolność wzrostu i rozrodu I • uszkodzenia ciała (urazogenność środowiska) 1 • immunosupresja l • choroby	•    przejawianie różnorodnych form normalnego zachowania •    utrzymanie w normie wskaźników fizjologicznych •    utrzymanie w normie wzorców behawioralnych

5.3.1. Fizjologiczne aspekty oceny dobrostanu

Z definicji dobrostanu wynika, że stan ten jest przeciwstawny stresowi. Rozwój reakcji stresowych - będących następstwem oddziaływania czynników środowiska na organizm w skali przekraczającej możliwość kontroli funkcjonowania systemów fizjologicznych, lub w wyniku ograniczonej zdolności sterowania tymi systemami w odpowiedzi na zmieniające się warunki zewnętrzne i wewnętrzne - w sposób jednoznaczny kojarzy się z obniżonym lub niskim poziomem dobrostanu.

Okazuje się, że wyznaczenie wyraźnej granicy między stresem i do-brostanem nie jest tak łatwe, jak wynikałoby to z samych tylko definicji. Symptomy stresu ostrego (stwierdzane na podstawie stężenia kortykostery-dów) nie muszą świadczyć o obniżonym dobrostanie, a raczej stanowią u zwierząt prawidłową reakcję adaptacyjną. W tych też przypadkach dobrostan może być szacowany jako zły, a jednak takim nie jest - gdyż osobnik potrafi poprzez mechanizm „dostosowania” utrzymać równowagę systemów biologicznych. Przy obciążeniach o małej intensywności poziom dobrostanu może być szacowany jako wysoki, i dopiero zmiany w stężeniu substratów gospodarki energetycznej i białkowej, immunosupresja oraz pogorszenie parametrów potencjału biotycznego ujawniają rzeczywisty koszt ponoszony

Rozdział 5. Dobrostan zwierząt____133

przez zwierzęta na skutek bytowania w warunkach nieadekwatnych do ich potrzeb.

Szacowanie poziomu dobrostanu na podstawie stężenia kortykostery-dów nie jest sprawą obiektywną. Reakcja zwierząt na obecność człowieka lub inne czynniki będące źródłem stresu emocjonalnego powoduje, że zmiany w stężeniu kortykosterydów mogą wahać się w zakresie od —4 do +64%, przy czym działanie niszczące struktury komórkowe następuje dopiero po przekroczeniu stężeń tych hormonów w porównaniu do normy o 40%, u zwierząt obserwuje się wtedy takie niekorzystne reakcje, jak: przyspieszenie reakcji katabolicznych, spadek przyrostów masy ciała, zaburzenia w rozrodzie, immunosupresja i częste schorzenia.

Szczególnie niekorzystna w aspekcie dobrostanu zwierząt jest przewlekła reakcja stresowa, której towarzyszy stały wzrost stężenia hormonów kortykosterydowych.

Ograniczone reakcje hormonalne w odpowiedzi na obciążenia emocjonalne nie stanowią dowodu, iż spełnione są kryteria dobrostanu. Odbiór negatywnych bodźców ze środowiska może mieć miejsce, jednak wyrzut hormonów do krążącej krwi jest hamowany. Stanowi to pewnego rodzaju mechanizm osłonowy, chroniący błony komórkowe przed destabilizacją; w przeciwnym razie każdorazowe mocne lub przedłużone pobudzenie stanowiłoby dla ustroju realne zagrożenie. Nadto, zdolność uczenia się i rozwój umiejętności unikania sytuacji nieprzyjaznych wpływa na modyfikacje reakcji behawioralnych i fizjologicznych zwierząt. Nie można więc w sposób jednoznaczny odpowiedzieć na pytanie, czy procentowe odchylenie w stężeniu hormonów kortykotropowych wykazane w stanach stresowych jako krytyczne dla trwałości struktur komórkowych, może stanowić wartość progową dobrostanu, a zatem wyznaczać poziom ryzyka zdrowotnego i produkcyjnego.

Wskaźniki fizjologiczne wykorzystywane do oceny dobrostanu u zwierząt to:

•    tętno, oddech, temperatura ciała

•    ciśnienie krwi I EKG, EEG

•    wskaźniki hematologiczne

•    wskaźniki biochemiczne (glukoza, mocznik, enzymy, białka ostrej fazy)

•    wskaźniki immunologiczne

•    poziom katecholamin i kortykosterydów.