P1090009

CZARNY HUMOR JAKO WYRAZ FILOZOFICZNEJ POSTAWY WOBEC ŚMIERCI... 71

| nictwo, w tym także z zakresu filozofii medycyny¹³ i sztuki leczenia. Liczne pu-I blikacje coraz częściej opisują nie tylko zasadnicze różnice w filozoficznych założeniach między postawą wobec śmierci ufundowaną na humorze a postawą ukształtowaną przez klasyczny kanon ars moriendi, lecz nadto podkreślają terapeutyczne znaczenie tychże odmienności¹⁴. W wielu tekstach omawiających postawę wobec umierania i śmierci wyrastającą z tradycyjnych prawideł, jej charakterystyka przypomina nieco postawę typową dla filozofów-kapłanów¹5, jak niegdyś wyraził się o niej L. Kołakowski. Jako że ich intelektualne nastawienie opiera się na sztywnych regułach myślenia żywiącego kult dla niezmienności oraz ostateczności, przeto fi-lozof-kaplan pragnie zachować w niewzruszonym stanie wizję świata uładzonego, o przejrzystych zasadach metafizycznych i jednoznacznych prawdach absolutnych, nieodmiennie ważnych dla wszystkich. W świetle niepodważalnego systemu pojęć śmierć nie jest wyłącznie kresem, całkowitą utratą, anihilacją i rozpłynięciem się w niebycie, ale stanowi hipotezę suponującą rozstanie się pierwiastka duchowego z materialnym oraz jego przejście do wiecznego oraz nieskończonego stanu egzystencji . Umieranie natomiast nie oznacza ostatniej fazy tragicznego losu, lecz jest pojmowane w kategoriach zadania lub sytuacji granicznej wzywającej do urzeczywistnienia możliwości bycia sobą¹⁶.

Zdaniem współczesnego filozofa humoru J. Morrealla, filozof-kapłan w imię stabilnej koncepcji świata usiłuje stawić czoło umieraniu i śmierci, w bezpośredniej z nimi konfrontacji¹⁷. W walce z tymi unicestwiającymi byt ludzki zjawiskami ma się on wykazać wysoką kwalifikacją etyczną woli, hartem ducha i odwagą. Opór przeciw nieodwracalności ma równocześnie zapewnić mu poczucie zachowania nad nią kontroli i wzmocnienie wysokiej samooceny jego własnej postawy¹⁸. Tak więc u podłoża relacji filozofa-kap lana do umierania i śmierci spoczywa swoista powinność, domagająca się ontycznego zmagania się z thanatosem oraz wywołanym przezeń pustoszeniem. Jakkolwiek jest to postawa godna szacunku oraz zasługująca na zachowanie w bogatym repertuarze możliwych odniesień do, mówiąc językiem M. Heideggera, kresu bycia w świecie¹⁹, to jednak ma ona ograniczony zakres działania i niewielkie nadzieje na powszechne stosowanie. Wszak nie każda osoba,

¹³    Zob. C. A. Ryan, Reclaiming the Body: The Subversive PossibiLities of Breast Cancer Humor, „Humor. International Journal of Humor Research” 10, 2, 1997, s. 187-205.

¹⁴    Zob. A. Richter, L. A. Zon ner, Clowning - An Opportunity for Ministry, „Journal of Rei igion and Health”, 35, 2, 1996, s. 141-147.

Zob. L. Kołakowski, Pochwala niekonsekwencji, Warszawa 1989, s. 178.

R. Rudziński, Jaspera, Warszawa 1978, s. 205.

¹⁷ J. Morrell, The Comic and Tragic Visions of Life, „Humor. International Journal of Humor Research”, 11, 4, 1998, s. 339.

® Zob. J. Morrell, The Comic and Tragic Visions of Life, wyd. cyt., s. 339.

19

M. Heidegger, Bycie i czas, Warszawa 1994, s. 229.