P1090008

70 ZYGMUNT PUCKO

Takie postawy wobec śmierci, u podłoża których spoczywał humor, bywały zwykle traktowane w kategoriach co najmniej kulturowego nietaktu lub nawet jako przejaw zdehumanizowania ars moriendi. Humorystyczne nastawienie do śmierci tolerowano w Europie oficjalnie w zasadzie tylko w pewnych okresach roku kalendarzowego, a mianowicie z okazji tak zwanego święta głupców⁶. Tymczasem z punktu widzenia refleksji snutych właśnie nad filozoficzną postawą wobec śmierci można przyjąć w stosunku do niej także taką perspektywę intelektualną⁷. Jej eg-zemplifikację znajdujemy choćby w książce Thanałos. Chory i lekarz w obliczu śmierci, autorstwa znanego profesora medycyny i zarazem wrażliwego humanisty J. Brehanta. W jednym z rozdziałów tegoż dzieła Brćhant przedstawił kilka wybitnych osobistości, takich jak np. Tomasz Morus, Hilaire Belloc, Henryk Heine, Aleksander Puszkin, Oscar Wilde, Bernard Shaw, którzy podobno kończyli życie z ironią i uśmiechem®. Jednakże na ile poczucie humoru wymienionych postaci było maskowaniem lęku przed śmiercią, a do jakiego stopnia wyrazem filozoficznej postawy, tego nie sposób rozstrzygnąć.

Wiadomo natomiast, iż współcześni badacze parający się kwestią humoru dostrzegają w wyrafinowanej jego wersji znacznie więcej, niźli tylko wyzwolenie napięcia energii psychicznej, jak to głosili w swych teoriach humoru K. Darwin. H. Spencer czy Z. Freud⁹. Anachronizmem jest też dziś przeświadczenie, jakoby humor krył w sobie jakieś niebezpieczeństwo zagrażające człowiekowi wyprowadzeniem go z równowagi i utratą kontroli nad własną rzeczywistością, jak niegdyś niesłusznie mniemał Platon¹⁰. Obecnie raczej zgodnie podziela się tezę, wedle której humor jest zjawiskiem pozytywnymi, wskazującym na, miedzy innymi, wysoką rangę intelektualną, przejaw kultury, a niejednokrotnie też i szeroką wiedzę^{1 2}. Można wnosić, że na species humoru składa się nie tylko gra wyobraźni, dowcip czy żart, lecz także filozoficzna refleksja uwzględniająca różnorodność przeciwieństw zachodzących w świecie¹².

Owemu refleksyjnemu komponentowi humoru, rozważanego w kontekście bólu, cierpienia, umierania i śmierci, sporo uwagi poświęca najnowsze piśmien-

1

⁶    J. Heers, Święta głupców i karnawały, Warszawa 1995, s. 18.

⁷    Zob. A. J. Guriewicz, „Średniowieczny śmiech na tle strachu", w: M. Abramowicz (red.), Humor europejski, Lublin 1994, s. 262.

® Zob. J. Brćhant, Thanatos - chory i łekarz w obliczu śmierci, Warszawa 1980, s. 267-268.

⁹ Zob. Wł. Chłopicki, O humorze poważnie, Kraków 1995, s. 16-17.

¹⁰    Zob. Platon, FUeb, 48C-50E.

2

   Zob. St. Garczyński, Anatomia komizmu, Poznań 1989, s. 11.

¹²    Zob. G. Schrempp, Our Funny Uniuerse: On Aristotle‘s Metaphysics Oring's Theory oj Humor and other Appropriate Incongruities, „Humor. International Journal of Humor Research" 8, 3, 1996, s. 219-228. R. E. Russell, Understanding Laughter in Terma oj Basic Per* ceptual and Response Paltems, „Humor. International Journal of Humor Research" 9, 1, 1996, s. 39-55.