P1090011

'ZARNY HUMOR JAKO WYRAZ FILOZOFICZNEJ POSTAWY WOBEC ŚMIERCI... 73

konwencją o charakterze odwołalnym²⁴. W tej grze „każdy gracz - mówi Bauman - dysponuje szerokim wyborem reguł jednak żadna z nich nie może aspirować do powszechności. Każda z reguł wyczerpuje swój własny świat, w który można wchodzić i opuszczać dowolnie” ^2S. Jakkolwiek istnieje niezliczona ilość reguł, to jednak żadna z nich nie wiedzie do bezpośredniej konfrontacji ze śmiercią, ani do wywoływania antagonizmów między komponentem racjonalnym a składową wolitywno-uczuciową²⁶, lecz prowadzi niemal do natychmiastowego, hic et nunc, uchylania grozy fenomenu śmierci.

Naturalnie intelektualna postawa filozofa-błazna opowiadającą się za względnością zasad w ujmowaniu życia, umierania i śmierci nie ma nic wspólnego ze skrajną apoteozą relatywizmu czy ekspresją lęków²⁷. W tym przypadku nie chodzi o to, aby za sprawą żartu uciec w egzystencjalny stan, zwany przez Pascala rozrywką²⁸, mającą być lekarstwem znieczulającym trwogę przed śmiercią, ani o dostarczanie wciąż nowych pocieszających złudzeń. Rzecz idzie przede wszystkim o oswojenie nieprzyjemnego zdarzenia²⁹ i wyraz nieufności do ustabilizowanych schematów pojęciowych³⁰ na jego temat. Wprawdzie czarny humor łamie dowcipem sztywne kanony związane z ars moriendi, a ironią burzy idę ładu meta-fizyczno-moralnego, obalając przy tym powagę tabu śmierci, to jednak nie oznacza jeszcze całkowitego lekceważenia wartości tanatyczno-funebralnych, ani braku szacunku wobec nich. W rzeczy samej, zgodnie z syntezą opisów humoru jako postawy człowieka, dokonanej przez B. Dziemidoka, humorowi raczej obca jest zupełna utrata przytomnego obiektywizmu i rezygnacja z umiarkowanego realizmu³¹. To Ogólne stwierdzenie Dziemidoka dotyczy również czarnego humoru, który ukazuje śmierć w różnych perspektywach, unikając przy tym wszelkich skrajności. I chociaż ten typ humoru odrzuca postawę wobec umierania i śmierci reprezentowaną przez filozofa-kapłana, to jeszcze nie oznacza zgody na daleko posuniętą negację względem owych zjawisk. Humorowi raczej obca jest postawa nihilistyczna, zna-^ Zob. Z. Bauman, Śmierć i nieśmiertelność. O wielości strategu żyda, Warszawa 1998, fi. 221-230.

^ Z. Bauman, Wiara w śmiecie natychmiastowej satysfakcji, w: M. Grabowski (red.), Polska filozofia wobec encykliki Fides et ratio, Toruń 1999, s. 162.

Zob. J. Morrell, The Comic and Tragic Yisions of Life, wyd. cyt., s. 341.

' K. Pfeifer, Laughter and Pleasure, 1994, s. 159-161.

28 29

„Humor. International Journal of Humor Research¹* 7, 2,

IB. Pascal, Myśli, Warszawa 1996, s. 106-107.

R. Sukman, Communication in paliative care, w: D. Dickenson, M. Johnson (ed.), Heath, Dying and Bereavement, London 2004, s. 166-170.

K. Popper, Mit schematu pojęciowego. W obronie nauki i racjonalności, Warszawa 1997, • 60-75.

3l

Zob. B. Dziemidok, O komizmie, Warszawa 1967, s. 11 49.