pedeutologia00016 (2)

ndywidualną naturę™. Teoria osobista jest praktyczna, gdyż służy działaniu, rozwiązywaniu konkretnych problemów. Ma charakter instrumentalny Nie jest ona konstruktem myślowym służącym do wyjaśniania, interpretacji czy przewidywania zdarzeń. Z kolei indywidualność teorii osobistej wskazuje na jej unikatowy, podmiotowy charakter, będący funkcją specyficznego jednostkowego odbioru rzeczywistości. Ten odbiór jest selektywny, co sprawia, że uczestnicy tego samego zdarzenia wynoszą z niego inną wiedzę. Czytając tę samą książkę, zwracamy uwagę na inne jej wątki, problemy, słuchając tego samego wykładu, wynosimy z niego inny zasób osobistych doświadczeń.

Wymienieni wyżej badacze przyjmują więc, że strukturę teorii osobistej wyznaczają:

■    zawodowe doświadczenie,

■    zgromadzona w strukturach poznawczych wiedza, zarówno ta zewnętrznie przekazana, jak i ta samodzielnie wytworzona,

■    wartości.

Podstawowym elementem teorii osobistych jest indywidualne doświadczenie, którego nie należy odnosić tylko do okresu życia zawodowego. Przeciwnie, jest ono funkcją całościowej biografii jednostki. Znane są ekstremalne stanowiska, mówiące

0    tym, że kształcenie nauczycieli zaczyna się nie w uczelni przygotowującej do zawodu nauczycielskiego, lecz w przedszkolu²⁹, a następnie w szkole. Początkowe doświadczenie pedagogiczne to rezultat oglądu rzeczywistości edukacyjnej z pozycji ucznia, później studenta. Są to bardzo ważne elementy wyposażenia poznawczego

1    pragmatycznego. Poznane przez kandydatów do zawodu sposoby działania ich nauczycieli pozostają w pamięci, gdyż są empirycznie potwierdzane. W konfrontacji z tymi obrazami sposobów działania teoria naukowa, na ogół przekazana bez odniesień do praktyki, jest „niema" i z trudem przekłada się na język działania praktycznego, odbierana jest na ogół jako mało przydatna działaniowo.

Drugi element w strukturze teorii osobistej nauczyciela to wiedza naukowa, udostępniona na studiach, oraz wiedza praktyczna zdobywana podczas rozmów, dyskusji. To, jak student, a później nauczyciel odbiera tę wiedzę, zależy od tego, w jakim stopniu przystaje ona do wiedzy pedagogicznej już wcześniej przyswojonej, często nieuświadomionej, a ważnej w przyswajaniu wiedzy nowej. Ważne jest, ²⁸ G. Handal, P. Lauvas Promoting Ręflective Tcaching: Super\’ision in Ailiun. Milton Keynes Open Univer-sity Press 1987.

D. Hanson. M. Harrington From College to Classrootn - Probationary Ycar. London. Routledge and Ke-gan Paul 1976.

aby uczelnie kształcące nauczycieli interesowały się tymi zasobami wiedzy, gdyż one w niemałym stopniu rozstrzygają o efektywności kształcenia pedagogiczno--psychologicznego.

Trzeci element struktury teorii osobistej to system aksjologiczno-normatywny studenta czy nauczyciela. Osobiste systemy znaczeń, jako podstawa wartościowania, szacowania według skali dobre - złe, są chyba najważniejsze w teorii osobistej nauczyciela. Poszanowanie godności ucznia, poczucie odpowiedzialności za rozwój dziecka, stosunek do swego zawodu, do siebie jako pedagoga to ważne składowe moralnego wyposażenia nauczyciela. Problematyka ta dziś przeżywa głęboki kryzys. Mówi się nawet o znikaniu etycznych problemów z edukacji nauczycieli, a także z nauki szkolnej dzieci i młodzieży.

Dziś coraz częściej cele i wartości, „(...) jakim oświata ma służyć, definiowane są nie przez pedagogów, ale przez ekonomistów, i są one wiązane jednoznacznie i niemal wyłącznie z potrzebami kapitalistycznej gospodarkiNa przykład nasza reforma oświaty i dokumenty polityki edukacyjnej Unii Europejskiej są przesycone pojęciami ściśle nawiązującymi do dyskursu „ludzkiego kapitału". Wniosek z tego jest jednoznaczny: jeśli cele edukacyjne są zdominowane i wyrażone poprzez kategorie ekonomiczne, to mamy do czynienia z redukcją kultury i wychowania do wymiaru, który etyki bądź nie obejmuje, bądź ją instrumentalizuje'¹.

5.3.5. Funkcje teorii osobistych

Wiedza osobista jest faktem społecznym. Stanowi ona uboczny „produkt" funkcjonowania człowieka w środowisku społecznym, jej uświadomienie ma konkretne przyczyny. Sądzę, że jedną z nich jest niewystarczalność teorii naukowej jako pragmatycznej podstawy działań. Okazuje się, że nie można dyskutować o funkcjach teorii osobistej w oderwaniu od funkcji teorii akademickiej. Pragmatyczny niedostatek tej ostatniej wyznacza funkcje pierwszej. Teorie osobiste pełnią te funkcje, których teorie akademickie, jako naukowe, pełnić nie mogą, bo mają zbyt ogólny charakter. Teorie osobiste są teoriami poszczególnych przypadków, zachodzących w konkretnych sytuacjach edukacyjnych. Nauka takich norm nie może formułować, bo byłaby zestawem recept, a nie strukturą niesprzecznych i spójnych praw, prawidłowości. Nauczyciel rozwiązuje i problemy powtarzalne, i problemy rzadko spotykane. Zwłaszcza te ostatnie przysparzają trudności, gdyż mimo doświadczenia zawodowego nauczyciel jest wobec nich nowicjuszem. Sytuacja zmusza jednak do konkretnego reagowania, gdyż w większości są to zdarzenia

^M) T. Szkudlarek Opuszczona przestrzeń: Pedagogika, media t dyskurs ekonomiczny. Wykład wygłoszony w WSP-TWP w Warszawie w grudniu 2003.

^<! Tamże.