pedeutologia00017

₅aj<j<-c uatycnmiastowej interwencji. Nauczyciel musi sobie z nimi radz^! ówczas najczęściej sięga po teorię osobistą.

Zapamiętaj! Ważną funkcją uświadomionej teorii osobistej jest dostrzeżenie wielu złożonych właściwości pracy pedagogicznej. Na przykład czymś istotnym jest umiejętność rozróżnienia w swych kwalifikacjach tzw. wiedzy gotowej, uznawanej przez nauczyciela za pewną, niewywołującą kontrowersji, od wiedzy problematycznej, konstruowanej z zasobów wiedzy posiadanej, a więc „wiedzy w ruchu”. Badania nad wiedzą osobistą pokazują, jak często nauczyciele kwalifikują posiadaną przez siebie wiedzę jako gotową. Ta wiedza, pojmowana jako niepodważalna, nie wywołuje ruchu myśli, nie zmusza do intelektualnego wysiłku. Dla tej wiedzy nauczyciele mają większy szacunek niż dla wiedzy osobiście konstruowanej.

Z badań wynika, że edukacja nauczycieli jest organizowana i realizowana nie tyle z myślą o prymacie samodzielności poznawczej i pragmatycznej studenta, ile z myślą o prymacie „(...) poprawności odpowiedzi - powinno się zawsze poszukiwać jedynie słusznego rozwiązania”¹². Tak długo, jak nauczanie będziemy uznawać za rzemiosło służące przekazywaniu wiedzy gotowej, imperatyw, jak „być powinno", będzie podstawowym kryterium rozstrzygania o wartości kształcenia nauczycieli.

Rozróżnienie teorii osobistej od teorii naukowej uświadamia, że obydwie te teorie mimo swej opozycyjności wywierają wpływ na nauczycieli. Brak jest badań wyjaśniających, w jakich warunkach teoria osobista zaprzecza teorii naukowej i odwrotnie, a w jakich warunkach obie teorie są komplementarne. Można jedynie domniemywać, że im te teorie bardziej są różne, tym bardziej są opozycyjne, natomiast im bardziej są podobne, tym większe prawdopodobieństwo ich komple-mentarności, a przynamniej tolerancji.

Teorie osobiste nauczycieli mogą odgrywać ważną funkcję w programowaniu ich wstępnego kształcenia. Każdy adept do zawodu nauczycielskiego, przekraczając mury uczelni pedagogicznej czy zdobywając kwalifikacje zawodowe, jako uzupełnienie kształcenia kierunkowego, dysponuje niemałą wiedzą i umiejętnościami pedagogicznymi. Wiedza ta na ogół jest nieuświadomiona, jednak w sytuacji dyskusji czy konieczności działania może być ujawniona. Uczelnia kształcąca nauczycieli nie może tej wiedzy i umiejętności lekceważyć. Niektóre koncepcje kształcenia, np. Humanistyczna Koncepcja Kształcenia Nauczycieli Combsa, jako założenie przyjmują rozpoznanie wiedzy osobistej kandydatów, aby uczynić z niej punkt odniesienia, który dopiero pozwala racjonalnie kształcić, „przenosząc" studenta na wyższe poziomy kompetencji poznawczych i sprawnościowych, a także na wyższe

.«

Tamże, s. 102-103.

ziomy rozumienia zjawisk i zdarzeń mających miejsce w klasie szkolnej. W tej ukacji - zdaniem Combsa ważne są nie tylko programy kształcenia, lecz także bowość studenta, pojmowana jako podstawowe „narzędzie" pracy nauczyciela ^u. a poziomie kształcenia wstępnego należy się liczyć z faktem, że wiedza osobista poszczególnych kandydatów do zawodu może mieć różną w^rartość. Może być odniesieniem dla dalszego kształcenia, a może zostać zanegowana, bo okazuje się błędna. Taka wiedza nie może być w dalszej edukacji przemilczana, gdyż nie poddana refleksji, staje się kryterium oceniania nowo zdobywanej wiedzy. Trzeba ją rozpoznać już w początkowym etapie kształcenia.

Sam fakt uświadomienia, że obok teorii akademickiej dysponujemy teorią osobistą, jest czynnikiem rozwoju zawodowego nauczycieli. Tworzywem teorii osobistej jest doświadczenie jednostki. Namysł nad tym doświadczeniem to sposób badania własnej praktyki, a zarazem doskonalenie refleksji jako drogi poznawania własnego warsztatu pracy.

Posługując się refleksją jako swoistym sposobem poznania, nauczyciel tworzy szczególną konstrukcję myślową w postaci osobistej wiedzy, składającej się z opisów, sądów, ocen, przeświadczeń, norm, antycypacji odnoszącej się do żywej materii jego działania pedagogicznego. Taka wiedza nie może być efektem przekazu. Doświadczenie jako takie - powie Ricoeur - nie może być komunikowalne ode mnie do ciebie. Komunikowalne jest tylko jego znaczenie. Potrzeba i umiejętność namysłu nad własną praktyką jest drogą rozwoju nauczyciela.

Handal i Lauwas dowiedli w swych badaniach, że czynni zawodowo nauczyciele mają ograniczoną świadomość tego, jaki rodzaj ich praktycznej teorii „zarządza" ich działaniem. Wielu nauczycieli zaprzecza nawet, że taką teorię posiada.

Zapamiętaj! Refleksja nad teorią osobistą uświadamia dotychczas niewydobyte wartości relacji teoria - praktyka. Jest ona pomostem między myślą naukową a działaniem praktycznym, ułatwiając w pewnym stopniu transformację wiedzy teoretycznej do praktyki. Odbywa się to za pośrednictwem procesu autopo/.nama. Nauczyciel dokonuje wówczas refleksji nad uczeniem się sztuki nauczania nie tylko z myślą o uczniu, ale także z myślą o sobie jako o kimś, kio chcąc dobrze nauczać, musi sam siebie uczyć uczenia się.

Teoria osobista weryfikuje tradycyjne myślenie, że nauczyciel w swej pracy odwołuje się bezpośrednio do wiedzy naukowej i, co ważne, że wykorzystuje ją w formie naukowej, a więc niezmienionej. lest to mit zakorzeniony przez system kształcenia wstępnego. Po pierwsze, teoria naukowa nie jest i nie może być

A.W. Combs i in. Ihe Professional Education ofTeachers.    /    \

T

33