PICT6360

/asygnali zowaric zagadnienia wskazują, żc obserwacja nic zawsze ' wystarczającym sposobem dla poznania i wyjaśnienia zjawisk i procesów ^ niekiedy należy do nich podejść całościowo (holistycznie), próbując każdo * zowo zrozumieć postępowanie ludzi tkwiących w określonym kontekś • * Sprzyja to uniknięciu frngmcntacji obserwowanego zjawiska, często stosow* ncj w badaniach ilościowych. Rozumienie, to przecież nic innego jak up_r ³ tomnicnie sobie, co myślą i czują inni ludzie, co leż.y u podstaw ich zachowań jakie motywy kierują ich postępowaniem, jakie mają pragnienia i oczek i w ' nia, jak pojmują sens własnych działań, do czego zmierzają i co chcą w z_Vc uzyskać. Jest to także próba zrozumienia i przyczyn, dla których ludzie od* cłiodzą od ustalonych norm i nic stosują się do określonych zasad życia i współżycia społecznego.

Generalizując można ix>wicdzieć. żc badacz pragnie za pośrednictwem swoich dociekań badawczych, poznać istniejącą rzeczywistość społeczną czy przyrodni-czą, z myślą o dostosowaniu jej do swoich potrzeb. W tym celu stara się ją opisać wyjaśnić, zrozumieć i przewidzieć zachodzące w niej zamiany.

4. Etyczne problemy badań naukowych

Przy fonnułowaniu ogólnych zasad związanych z prowadzeniem badań na-i ukowycłi. nic sposób pomijać problemów etycznych. Chociaż zagadnienia te od-I noszą się do praw i godności osobistej badanych, mimo żc coraz częściej budzą "one liczne zastrzeżenia, niewiele się o tych zagadnieniach pisze lub nic wspomina się w ogóle. Słowo „etyka" (gr. ethikós moralność) wiąże się z pojęciem moralności. Oba te terminy odnoszą się do kwestii dobni i zła. Kwestie etyczne mają szczególne znaczenie w wychowaniu, które podlega ocenom etyki. Trudno sobie wyobrazić wychowanie które niestety ma niekiedy w praktyce miejsce - które jest nieetyczne. Uwaga ta odnosi się także do badań pedagogicznych, w których badacz będący nierzadko nauczycielem i pozostający w bliskich kontaktach z dziećmi i młodzieżą jest pozbawiony moralności. Prowadzi to do stwierdzenia, żc etyczne kwalifikacje osób zajmujących się badaniami nad wychowaniem, mierzone poczuciem odpowiedzialności za dziecko i jego dobro, muszą być znacznie większe niż wszelkich innych osób zajmujących się badaniami naukowymi. Problemy te są tym istotniejsze, że coraz częściej dowiadujemy się, żc wiele osób podejmujących badania pomija zagadnienia etyczne, postępując niezgodnie z prawem w stosunku do respondentów, w tym w szczególności do powierzonych ich opiece dzieci i młodzieży. Wśród wielu występujących w tym zakresie uchybień wyrażających się w nieprzestrzeganiu obowiązujących norm moralnych, wiele z nich nic jest ani intencjonalne ani zamierzone. W rzeczywistości jednak mani) do czynienia z przekraczaniem uprawnień osób zajmujących się badaniami na wychowaniem.

Przyczyn pojawiania się problemów natury etycznej jest wiele Wvmk. one najczęściej ze specyfiki podejmowanej problematyki badawczej w u-m w szczególności problematyki pedagogicznej, a dotyczącej ważnych społccz nie zjawisk, takich chociażby jak: zjawiska przemocy w rodzinie, zjawisko narkomanii, alkoholizmu, patologii społecznej, niedostosowania, ubóstwo itp Niekiedy źródłem przekraczania norm etycznych jest przedmiot badań oraz związane z nim stosowane metody czy techniki badawcze, np. obserwacja uczestnicząca, obserwacja ukryta czy eksperyment. Podejmowana problematyka badawcza i wynikające z niej problemy etyczne, urastają zazwyczaj do rangi dużych problemów wówczas, gdy badacz jest przekonany o ważności i doniosłości podjętego problemu badawczego, co niejako ..upoważnia go" do większej ingerencji w życic prywatne badanych. Ingerencja taka ma najczęściej negatywny wpływ na uczestników badań, w szczególności, gdy uczestnikami tymi są dzieci. Nierzadko powodem przekraczania norm etycznych przez badaczy jest brak uczciwości i rzetelności naukowej badacza, brak tolerancji, odpowiedzialności, poszanowania wartości i celów życiowych innych osób. Każdy podejmujący badania naukowe, szczególnie w obrębie nauk społecznych, powinien znać powszechnie przyjęte wśród pracowników naukowych normy i zasady określające, co w działalności badawczej jest a co nic jest dopuszczalne. Dlatego ważność podjętej problematyki badawczej jak i stosowane metody badawcze, nie mogą usprawiedliwiać przekraczania norm etycznych i wynikające z tego konsekwencje dla badanych, wobec których badacze zaciągają niejako moralne zobowiązanie, z którego powinni należycie się wywiązywać.

Przestrzeganie zasad i norm etycznych, ma szczególne znaczenie w badaniach pedagogicznych, których przedmiotem są dzieci oraz młodzież szkolna. Badania pedagogiczne prowadzone w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczych, nakładają na badaczy znacznie większe wymagania etyczne i moralne, niż w stosunku do badaczy prowadzących badania wśrócl osób dorosłych w różnych zawodach, np. rolniczych, technicznych, ekonomicznych czy nawet prawnych. Swoistość roli jaką pełnią badacze podejmujący badania pedagogiczne w placówkach oświatowych, zmusza do zwrócenia uwagi nie tylko na ich profesjonalizm naukowy, ale przede wszystkim zawodowy i moralny, w obrębie którego znajdują się niezwykle subtelne czynności związane z kształtowaniem osobowości młodych pokoleń, jak i specyficzne relacje zachodzące między badaczem (nauczycielem) a badanymi, którymi są głównie osoby nieletnie, tj. uczniowie i wychowankowie. Profesja tego zawodu sprawia, że podejmujący badania nauczyciel, jest zawsze przedmiotem szczególnej obserwacji i to nie tylko przez samych badanych, ale także i przez osoby z zewnątrz, np. rodziców. Badacz nauczyciel jej najczęściej osobą znaczącą i dlatego jest jednostką bardziej widoczną i bardziej „publiczną" niż osoby z innych profesji. Wszystko co czyni i mówi ma niejako

37