pic 11 07 011839

PROBLEMY „WYZWOLENIA”

Wyzwolenie jest dramatem rewizji polskiej myśli i polskich postaw narodowych. Jest trzecim tego typu dramatem Wyspiańskiego po Legionie i Weselu; Warszawianka i Lelewel powstały bowiem z odmiennych założeń twórczych. Z jakich — to temat do osobnych rozważań.

Wyzwolenie powtarza wątki obrachunkowe Legionu i Wesela — to jest jego część krytyczna. Ale w przeciwieństwie do obu poprzednich dramatów Wyzwolenie przynosi również i przede wszystkim treść pozytywną, nową prawdę, z którą się zwraca do narodu. W ten sposób uczynił Wyspiański z Wyzwolenia syntezę swoich narodowych przemyśleń. W żadnej późniejszej sztuce nie wypowie się już w sprawach narodowych tak obszernie i do końca.

Jest to zarazem jeden z najtrudniej czytelnych dramatów Wyspiańskiego. Wiele się na to złożyło: napór nowych pomysłów teatralnych, dżungla aluzji literackich, w której dopiero żmudna praca filologów pozwoliła ustawić orientacyjne drogowskazy, abstrakcyjny przedmiot dramatu, jego symbolizm oraz sprzeczność wypowiedzi autorskich, do których czytelnik lub widz zamiast klucza dostaje wzgardliwą uwagę autora, że „nie ma myśli tak niejasnej, której by człowiek myślący jasno i wyraziście nie przenikał i nie rozumiał” (II, 386—388)¹.

Sztuka tego rodzaju stwarza oczywiście urodzajne pole dla inwencji interpretatorów, Wyzwolenie obrosło też w interpretacje, które często raczej utrudniają, niż ułatwiają dostęp do dzieła. Zanim więc określimy, do jakich myśli dopracował się Wyspiański w swoim najbardziej programowym dramacie narodowym, wypadnie podjąć nową próbę wyjaśnienia kompozycyjnych zawiłości utworu i usunięcia ważniejszych nieporozumień interpretacyjnych.

1

Wyzwolenie cyt. według: S. Wyspiański, Dzieła zebrane. T. 5. Kraków 1959. Cyfry rzymskie wskazują akt, arabskie — wiersze.