poetyka026

Dzielny młodzieniec w sieni zawracał, Wasilij w terem zachodził.

to mamy do czynienia nie z czym innym, jak tylko z opisem tego samego wydarzenia w dwóch różnych planach - odpowiadających dwóm różnym punktom widzenia (powiedzmy: dla kogo „dzielny młodzieniec”, a dla kogo „Wasilij").

Sporadyczne odwoływanie się do różnych punktów widzenia można spotkać także w orlandzkich sagach. Na przykład przy opisie spotkania Kuchulina i Emer w sadze Konkury do Emer najpierw opisana jest Emer i jej służebne, jak je zastał Kuchulin (i służy to jako pretekst dla narratora, aby w ogóle przekazać charakterystykę Emer), a następnie opisany jest Kuchulin, tak jak go postrzegła Emer i służebne (ten ostatni opis przekazany jest w znacznym stopniu w mowie niezależnej jednej z dziewczyn, co w ogóle jest charakterystyczne dla eposu).

Wykorzystanie kilku wzajemnie przeciwstawnych punktów widzenia można też zaobserwować w literaturze staroruskiej, na przykład w Kazańskiej historii (XVI w.), gdzie w opisie współwystępują przeciwstawne punkty widzenia Rosjan i obleganych mieszkańców Kazania”. Por. w związku z tym także uwagi M. M. Bachtina o wieloplanowości i pewnej polifoniczności misterium, o zaczątkach polifonii u Szekspira, Rabelais’go, Ccrvantcsa, Himmcls-hausena⁹¹.

Wskazanych zasad opisu nie należy rozumieć ani w oceniającym, ani też w ewolucyjnym sensie (choć oczywiste, iż ta ostatnia zasada eta-rakterystyczna jest na przykład dla światoodczucia średniowiecznego ,

** Por. analizę tego utworu przeprowadzoną z innych pozycji w pracach Lichaczow*-JL C Jltotauea: PIozmuKa dpeeitepyccmu numepamypbi. JleiiHHrpajt 1967, s. 104—107. Jl C Jliaauen: JhtmepamypHuH imunem pyccKoeo cpedHceeKootn. W: Poetics -Poetyka - IIoomuKa. I. Warszawa 1961, s. 646-648.    ,

“ Zob.: M. M. BaxrHir: ripo6/ieMU nosmwcu JIoanoeecKoeo. Mocrcsa 1963, s. 2* '

” Zasadniczy obiektywizm odbioru i prezentacji świata wynika tutaj z nieuznan dowolności związku między znakiem i oznaczanym, co jest w ogóle charakterystyczna światopoglądu średniowiecznego.

czas gdy pierwsza z nich jest typowa dla czasów nowożytnych)⁹⁷. d raczej dwie zasadnicze możliwości, przed którymi staje autor ir czy malarz) i które w pewnych konfiguracjach mogą współist-

___w konstrukcji tekstu artystycznego. Wydaje się, że sama możliwość

'"boru tego rodzaju wynika dla literatury już z codziennej praktyki ' kowej (staraliśmy się wykazać to wyżej). W istocie narrator zawsze s przed wyborem, jak ma opowiadać - czy chronologicznie od-£ swój odbiór opowiadanego wydarzenia, czy też przedstawić w sposób jakoś zreorganizowany. Owej reorganizacji można użyć zwiększenia efektu (zasada powieści detektywistycznej: najpierw edstawia się rzecz tak, aby słuchacz się nie domyślił, o co chodzi, astępnie nieoczekiwanie podsuwa mu się rozwiązanie), lub też na wrót, w celu obiektywnego wyłożenia faktów (narrator nie przekazuje Igo pierwotnego rozumienia faktów uważając je teraz za nieistotne, yli nie zajmuje jakiejś odrębnej pozycji, lecz opowiada wszystko tak, • odbywało się „naprawdę” - na podstawie rekonstrukcji faktów.

Przełożył Piotr Fast

Wano w tym kontekście odnotować, ii samo zwrócenie uwagi na metodę * ®raegółnośd na język) opisu, uzależniające same opisywane fakty od sposobu ich Postrzegania - inaczej mówiąc, zwrócenie głównie uwagi na to „jak”, nie zaś „co" -^derystyczne jest dla światopoglądu nowożytnego (przywołajmy na przykład pozyty-*'⁰ⁿ w filozofii, mechanikę kwantową w fizyce).

537