Potkowski (16)

rozwoju radykalnego ,,ruchu ubogich” i innych form heterodoksji rodzimej. Nowym impulsem dla najżywotniejszego w średniowieczu nurtu „ewangeliczno--apostolskiego” stal się ruch franciszkański. Zainicjonowany przez Franciszka z Asyżu (zm. 1226), zbliżony był w początkowym stadium do ruchu waldensów i tylko dzięki zręcznym manewrom papieża Innocentego III oraz jego następców nie przekształcił się w herezję, ale ujęty został w ramy ortodoksyjnej organizacji zakonnej.

Istniała jednak w łonie zakonu franciszkańskiego grupa radykałów, zwanych spirytuałami, którzy chcieli realizować wskazania i testament swego założyciela, Franciszka z Asyżu. Zachowywali oni pełne i absolutne ubóstwo odrzucając wszelką własność, w tym także posiadanie przez zgromadzenie zakonne klasztorów i kościołów. Spory o rozumienie zasady ubóstwa ciągnęły się wśród franciszkanów przez cały wiek XIII. Nie uspokoiły ich rozstrzygnięcia papieskie, takie jak decyzja Innocentego IV z 1245 roku, który uznał dobra zakonne za własność kościoła, zaś Braci Mniejszych tylko za użytkowników tej własności. Nie zakończyła waśni wewnętrznych także działalność Bonawentury. Jako generał zakonu (1257-74) polecił on uwięzić wszystkich spirytuałów; doprowadził do ustalenia ostatecznej wersji statutów zakonnych (1260), a wreszcie napisał oficjalny żywot św. Franciszka zmieniając w nim pierwotną tradycję franciszkańską zgodnie z tendencjami kurii papieskiej.

Wśród spirytuałów franciszkańskich dużą popularnością cieszyły się koncepcje opata Joachima z Fiore (zm. 1202), który w swoich traktatach egzegetyczno--profetycznych przedstawiał dzieje ludzkości w trzech następujących po sobie epokach (Ojca, Syna i Ducha świętego), przepowiadał rychły koniec obecnej epoki Syna - zeświecczonego, feudalnego kościoła i zapowiadał rychłe przyjście nowej epoki Ducha świętego - odrodzonego kościoła, okresu sprawiedliwości i miłości bliźniego, pełnej swobody ducha i panowania mnichów (ordo iustorum) kierujących się wskazaniami ,,ewangelii wieczystej”. Spirytuałowie znaleźli w konceptach Joachima z Fiore zachętę do wałki z kościołem i bogatym duchowieństwem; uważali też, że oni będą tworzyć ów ,,zakon sprawiedliwych” (ordo iustorum) w nadchodzącej epoce Ducha świętego.

Jednym z pierwszych franciszkańskich propagatorów joachimizmu był brat Gerard z Borgo San Donnino, który w roku 1254 opublikował w Paryżu pisma Joachima z Fiore dołączając do nich własny komentarz. Koncepcje joachimizmu przyjmował również Piotr Jan Ołivi, przywódca spirytuałów prowansalskich w drugiej połowie XIII wieku. Uważał on, że rygorystyczne przestrzeganie nakazu ubóstwa obowiązuje nie tylko franciszkanów, ale również całe duchowieństwo. Gwałtowne ataki na bogactwo i zeświecczenie kurii rzymskiej wyszły spod pióra mnego spirytuała franciszkańskiego, znanego poety włoskiego Jacopone da Todi.

Koncepcje Joachima z Fiore - przede wszystkim zapowiedziane przez niego przyjście nowej epoki Ducha świętego czy nawet końca świata - inspirowały masowy ruch biczowników z 1260/61 roku. Ruch ten, zapoczątkowany w Perugii,

619