Scan 090220 0061

320

320

I tak władza najwyższa nie ogranicza się do zarządzania skarbem publicznym, lecz opanowuje majątki prywatne; będąc już zwierzchnikiem, więcej - panem każdego obywatela, staje się również jego intendentem oraz kasjerem.

Władza centralna, zagarniając, a nawet przekraczając całą sferę działania dawnych władz, rządzi z większą niż one sprawnością, siłą i niezależnością.

Wszystkie rządy europejskie nadzwyczaj udoskonaliły w naszych czasach sztukę administracji. Zajmują się większą liczbą spraw, a każdą z nich prowadzą w sposób bardziej uporządkowany, szybszy i tańszy. Wydają się bogatsze o wszystkie te umiejętności, które odebrały jednostkom. Władcy Europy z każdym dniem bardziej uzależniają od siebie swoich urzędników i udoskonalają sposoby sprawowania nad nimi kontroli. Nie wystarcza im. że poprzez urzędników zarządzają wszelkimi sprawami, chcą jeszcze kierować postępowaniem samych urzędników, co sprawia, że administracja publiczna, będąc już zależna od jednej władzy, zostaje w dodatku skupiona w jednym miejscu i w jednych rękach. Rząd jednocześnie powiększa swoje prerogatywy i centralizuje działania. W ten sposób zyskuje podwójną siłę.

Dwie rzeczy uderzają w dawnym systemie władzy sądowniczej u większości narodów- Europy: niezawisłość tej władzy i rozmiary jej atrybutów.

Sądy nie tylko rozsądzały niemal wszystkie spory między poszczególnymi obywatelami. W wielu wypadkach służyły za arbitrów między obywatelem a państwem.

Nie mówię tutaj o uprawnieniach politycznych i administracyjnych uzurpowanych przez trybunały w niektórych krajach, lecz o atrybutach sądowych, które posiadały one wszędzie. We wszystkich społeczeństwach Europy obywatele mieli i ciągle jeszcze mają wiele uprawnień indywidualnych związanych zazwyczaj z prawem własności. Gwarantem tych uprawnień był sędzia i państwo nie mogło ich pogwałcić bez jego zgody.

Ta właśnie na poły polityczna władza odróżniała sądy europejskie od innych, bo choć wszystkie społeczeństwa miały sędziów, nie wszystkie dały im te same przywileje.

Tymczasem zarówno w demokratycznych narodach Europy, które nazywamy wolnymi, jak i w innych, obok tych sądów powstają wszędzie nowe, bardziej uzależnione sądy; ich zadaniem jest orzekanie w trybie

specjalnym wyłącznie w sprawach spornych między administracją publiczną a obywatelami. Dawna władza sądownicza zachowuje niezawisłość, ale zakres jej orzekania jest zacieśniony i państwo coraz bardziej sprowadza ją do roli arbitra między obywatelami.

Liczba tych specjalnych sądów ciągle rośnie, a ich uprawnienia się rozszerzają. Rząd coraz częściej uchyla się od obowiązku podporządkowania swojej woli i swoich uprawnień sankcji jakiejś innej władzy. Nie mogąc obyć się bez sędziów, rząd chce przynajmniej samodzielnie ich wybierać i mieć ich w swoim ręku. Między sobą a obywatelami umieszcza więc raczej pozory sprawiedliwości niż samą sprawiedliwość.

A więc państwu nie wystarcza, że skupiło w swych rękach wszelkie sprawy - coraz częściej usiłuje decydować o nich samodzielnie i bez żadnej kontroli.⁴

Istnieje jeszcze jedna przyczyna, która w nowoczesnych narodach Europy rozszerza wpływ najwyższej władzy i powiększa jej prerogatywy Tą przyczyną jest rozwój przemysłu, któremu sprzyjają postępy równości.

Przemyśl gromadzi w jednym miejscu bardzo wielu ludzi i zawiązuje między nimi nowe i skomplikowane stosunki. Każe im niebezpiecznie miotać się między nieoczekiwanym bogactwem i równie naglą nędzą. Podczas tego rodzaju wstrząsów zagrożony jest spokój publiczny. Przemysł naraża zdrowie, a nawet życie ludzi. Dlatego klasa industrialna musi być lepiej nadzorowana niż inne warstwy społeczeństwa i jest rzeczą naturalną, że atrybuty rządu rosną wraz z jej rozwojem.

Jest to prawda ogólna, A oto co dotyczy szczególnie narodów Europy.

W poprzedniej epoce arystokracja posiadała ziemię i potrafiła jej bronić. Majątek nieruchomy był więc otoczony gwarancjami, a jego właściciele korzystali ze znacznej niezależności. Powstały prawa i zwyczaje, które przetrwały po podziale ziemi i upadku arystokracji. Toteż w naszych czasach właściciele ziemscy i rolnicy najbardziej wymykają się kontroli władzy społecznej.

Wc Francji uzasadnia sic (o osobliwym sofi/maiem Kiedy dochodzi do procesu miedzy administracji) a osobi) prywatni), nie dopuszcza si«, by rozpoznawał go zwykły sędzia, rzekomo dlatego, by nie mieszać wtndzy administracyjnej t władzy sadowej Jakby naduwanlc rządowi prawa do sadzenia, a jednocześnie do administrowaniu mc było mieszaniem obu tych władz, i to mieszaniem ich w sposób najbardziej niebezpieczny i najbardziej despotyczny.