skanuj0088

r.poka piśmienna — doba średniopoiska

172 Wreszcie polszczyzna doby średniepolskiej wywarła zna^ czny wpływ na język rumuński- Związki polityczne Polski z księstwami rumuńskimi, zwłaszcza z Mołdawia, datują się od XIV wieku. W wieku XV zaczęło się oddziaływanie polskiej kultury na ziemiach rumuńskich. Największe nasilenie polskich wpływów kulturalnych przypada na wiek XVII. Najwybitniejsi przedstawiciele kultury rumuńskiej kształcili się wówczas w Polsce, gdzie nabywali znajomości języka polskiego. Niektórzy, jak kronikarze Grigore Ureche czy Miron Costin, pisali po rumuńsku i po polsku — Costin)swoimi dziełami polskimi Chrońika ziem mołdawskich i maltańskich oraz Opisanie ziemie mołdawskiej i maltańskiej (1684) zdobył sobie nawet trwałe miejsce w dziejach polskiej literatury. Znajomość języka polskiego stała się w wyższych warstwach społeczeństwa rumuńskiego znamieniem starannego wykształcenia i wyższej kultury. Wpływ języka polskiego na rumuński wygasł w XVIII wieku, w czasach upadku politycznego i kulturalnego Rzeczypospolitej za Sasów.

W dobie średniopolskiej język rumuński zapożyczył z polskiego około 400 wyrazów: ałeętie «wybór», armata «armata», armie «wojsko obce», ar misi i (ie «rozejm», ha.pa «baszta», bant, cdtup «kajdany», comendant «konicndant», drabina «drabina», dragan «dragon», gont «goniec, posłanicc», gros «grosz», gvalt «gwałt», bart «harc», hasła «hasło». hatman «hetman», herb, hołteiu «hultaj», horonje «komendant zamku». husar «husarz», jo/d «praca na rzecz. wojska», jołnir «żołnicrz najemny», laduncd «na-bój, ładunek», iantuc «łańcuszck», lotni «łolr», manifest, obuz «obóz wojskowy«, obuznic «oboźny», ocop «okop«, ofiter «oficer», pan, pan tir «jeździec pancerny», papij «papież», parcan «parkan», pihotd «piechota polska», polcownic «pułkownik», połigni «powa-lić», porucnic «porucznik», posiani «posłaniec», pozwolenie, pozwoli «pozwolić», prowiant «żywność dla wojska», ratui «ratować», rei-men tar «regimentarz, zastępca hetmana», roatd «rota», rocosan «buntownik, rokoszanin», rotmistru «rotmistrz», safar «szafarz», pm{ «szaniec», scalulcd «szkatułka», ąicui «szykować (wojsko)», ęlahta «szlachta», slujbd «służba», tribunal «lrybunał (polski)», tron, werę «wiersz», weselić «wesele», wuted «wódka», zabór «kon-łiskata», zamed «zamek», zasługa «zaplata» itp. Dziś zostało z nich około setki.

17. ROZWÓJ JĘZYKA LITERACKIEGO    173

Z poprzedniej części wiemy już, że polski język literacki powstał przynajmniej pod koniec XIV wieku, a może i wcześniej — a więc zasadniczo wraz z narodzinami piśmiennictwa w języku ojczystym.

Wiemy też, że na normę ogólnopolską złożyły się cechy językowe dialektów dwu najważniejszych dzielnic zjednoczonego przez Łokietka i Kazimierza Wielkiego królestwa: Wielkopolski i Małopolski. Podkreślaliśmy jednak wyraźnie, że powstanie języka literackiego datujemy od pojawienia się pierwszych szczegółowych norm językowych: w istocie ukształtowanie się w tekstach literackich języka'mniej więcej jednolitego było procesem długotrwałym, gdyż rywalizacja przeciwstawnych form, wielkopolskich i małopolskich, była w niektórych zakresach bardzo zacięta — podczas gdy np. już pod koniec XIV wieku ustaliły się jako norma wielkopolskie formy typu chwała, chwalić (wbrew małopolskim typu fala. fałic), to w zakresie różnicy -ov- po spółgłosce miękkiej, np. Andrzejowi (forma małopolska): -<?v- po spółgłosce miękkiej, np. Andrzejewi (forma wielkopolska) norma jeszcze w XVI wieku nic była ostatecznie ustalona, skoro formy z -ev- pojawiły się jeszcze w 1566 roku w Dworzaninie Górnickiego, autora pochodzącego z pogranicza małopolsko-śląskicgo, gdyż urodzonego w Oświęcimiu.

Rozwój drukarstwa spowodował przyśpieszenie procesu usuwania różnic dialektalnych i ustalania się norm ogólnopolskich. Drukarnie, wypuszczając na rynek książki w dużej liczbie egzemplarzy i licząc się z ich oddziaływaniem jako wzorca językowego, musiały dbać o staranność języka i jego zgodność z obowiązującą normą. Toteż na porządku dziennym była ingerencja wydawcy w tekst dostarczony przez autora. Pracownicy oficyn drukarskich (redaktorzy, korektorzy, zecerzy), zwykle absolwenci Akademii Krakowskiej, najlepsi ówcześni specjaliści w kwestiach poprawności językowej, nadawali przeznaczonym do druku tekstom właściwą, poprawną formę, zgodnie z obowiązującą normą. Dzięki ich wysiłkom wiek XVI, a zwłaszcza jego druga połowa, jest pierwszym okresem względnej stabilizacjr ogólnopolskiej normy językowej. Zasadniczo, przynajmniej w odniesieniu do najważniejszych różnic, zakończyła się wówczas rywalizacja, wielkopolsko-małopolska i ustalił się zespół norm obowiązujących odtąd w swoim głównym