skanuj0088

r.poka piśmienna — doba śrcdniopolska

172 Wreszcie polszczyzna doby śrcdniopolskiej wywa-rła zna^ czny wpływ na język rumuński. Związki polityczne Polski z księstwami rumuńskimi, zwłaszcza z Mołdawii}, datują się od XIV wieku. W wieku XV zaczęło się oddziaływanie polskiej kultury na ziemiach rumuńskich. Największe nasilenie polskich wpływów kulturalnych przypada na wiek XVII. Najwybitniejsi przedstawiciele kultury rumuńskiej kształcili się wówczas w Polsce, gdzie nabywali znajomości języka polskiego. Niektórzy, jak kronikarze Grigore Ureche czy Miron Coslin, pisali po rumuńsku i po polsku — 'Costin swoimi dziełami polskimi Chrotiika ziem mołdawskich i muf fańskich oraz Opisanie ziemie mołdawskiej i maltańskiej (1684) zdobył sobie nawet trwałe miejsce w dziejach polskiej literatury. Znajomość języka polskiego stała się w wyższych warstwach społeczeństwa rumuńskiego znamieniem starannego wykształcenia i wyższej kultury. Wpływ języka polskiego na rumuński wygasł wJCyill wieku, w czasach upadku politycznego i kulturalnego Rzeczypospolitej za Sasów.

W dobie średni opolskiej język rumuński zapożyczył z polskiego około 400 wyrazów: aleęlie «wybór», armata «armata», armie «w^fojsko obce», armisti(ie «rozejm», baątd «baszta», bunt, catu$i «kajdany», comendant «komcndant», drabina «drabina», dragan «dragon», gon{ «goniec, posłanicc», gros «grosz», gvalt «gwałt», bart «harc», hasła «hasło», hatman «hetman», herb, holteiu «hultaj». horonje «komendant zamku», husar «husarz», jo/d «praca na rzecz wojska», jołnir «żołnierz najemny», ładuncd «na-bój, ładunek», lan(uc «łańcuszck», łotr u «łotr», manifest, obuz «obóz w^fojskowy«, obuznic «oboźny», ocop «okop«, ofiter «oficer», pan, pantir «jeździec pancerny», papij «papież», parcan «parkan», pihotd «piechota polska», polco\nic «pułkow^rnik», połigni «powa-lić», poruęnic «porucznik», posłani «posłaniec», pozvolenie, pozroli «pozwolić», prowiant «żywność dla wojska», ratui «ratować», rei-mentar «regimentarz, zastępca hetmana», roatd «rota», rocosan «buntownik, rokoszanin», rotmistru «rotmistrz», safar «szafarz», «szaniec», scalulcd «szkatułka», pcui «szykować (wojsko)», ęlahta «szlachta», slujbd «służba», tribunal «trybunał (polski)», tron, verą «wiersz», veselie «wesele», vutcd «wódka», zabór «kon-łiskata», zamed «zamek», zasługa «zapłata» itp. Dziś /.ostało z nich około setki.

17. ROZWÓJ JĘZYKA LITERACKIEGO    173

Z poprzedniej części wiemy już. że polski język literacki powstał przynajmniej pod koniec XIV wieku, a może i wcześniej — a więc zasadniczo wraz z narodzinami piśmiennictwa w języku ojczystym.

Wiemy też, że na normę ogólnopolską złożyły się cechy językowe dialektów dwu najważniejszych dzielnic zjednoczonego przez Łokietka i Kazimierza Wielkiego królestwa: Wielkopolski i Małopolski. Podkreślaliśmy jednak wyraźnie, że powstanie języka literackiego datujemy od pojawienia się pierwszych szczegółowych norm językowych: w istocie ukształtowanie się w tekstach literackich jężyica inniej więcej jednolitego było procesem długotrwałym, gdyż rywalizacja przeciwstawnych form, wielkopolskich i małopolskich, była w niektórych zakresach bardzo zacięta — podczas gdy np. już pod koniec XIV wieku ustaliły się jako norma wielkopolskie formy typu chwała, chwalić (wbrew małopolskim typu fała, falić), to w zakresie różnicy -oy- po spółgłosce miękkiej, np. Andrzejowi (forma małopolska): -<>>;- po spółgłosce miękkiej, np. Andrzejewi (forma wielkopolska) norma jeszcze w XVI wieku nie była ostatecznie ustalona, skoro formy z -ev- pojawiły się jeszcze w 1566 roku w Dworzaninie Górnickiego, autora pochodzącego z pogranicza małopolsko-śląskicgo, gdyż urodzonego w Oświęcimiu.

Rozwój drukarstwa spowodował przyśpieszenie procesu usuwania różnic dialcktalnych i ustalania się norm ogólnopolskich. Drukarnie, wypuszczając na rynek książki w dużej liczbie egzemplarzy i licząc się z ich oddziaływaniem jako wzorca językowego, musiały dbać o staranność języka i jego zgodność z obowiązującą normą. Toteż na porządku dziennym była ingerencja wydawcy w tekst dostarczony przez autora. Pracownicy oficyn drukarskich (redaktorzy, korektorzy, zecerzy), zwykle absolwenci Akademii Krakowskiej, najlepsi ówcześni specjaliści w kwestiach poprawności językowej, nadawali przeznaczonym do druku tekstom właściwą, poprawną formę, zgodnie z obowiązującą normą. Dzięki ich wysiłkom wiek XVI, a zwłaszcza jego druga połowa, jest pierwszym okresem względnej stabilizacji ogólnopolskiej normy językowej. Zasadniczo, przynajmniej w odniesieniu do najważniejszych różnic, zakończyła się wówczas- rywalizacja wiclkopolsko-malopolska i ustalił się zespół norm obowiązujących odtąd w swoim głównym