skanuj0063

Epoka piśmienna - doba śrcdniopolska

124 zawstydzenie arionów), Marcin Białobrżeski (Poslilla onhodoxa, to jest wykład ewangełij), Jakub Wujek (Postylle Katolicznei cześć wtórer;•odpowiedź na znakomicie po polsku napisaną Postyllę Reja) i inni. W tej polemice język polski zyskiwał publicystyczną sprawność i bogacił się w słownictwo abstrakcyjne.

Wielkie znaczenie dla wzbogacenia zasobu środków językowych w dziedzinie artystycznej odmiany polszczyzny miała rywalizacja między obozem różnowierczym a Kościołem w zakresie przekładów Pisma Świętego. A było ich w XVI wieku .wiele; zarówno częściowych (Psałterz, Nowy Testament), jak i całościowych od ^/y/ Psałterza krakowskiego 'przez Źołtarz Dawida proroka Walentego Wróbla, Psałterz Dawidów Mikołaja Reją, Awy Testament Stanisława MurzynowśkicgóT 'Nowy Testament Marcina Bielskiego, Psałterz^ Jakuba Lubclcżyka, Biblię Jana Leopoldy, Biblię brzeską (zwaną też Radziwiłłowską), Biblię Szymona Budnego (zwaną leż nieświeską), Nowy Testament Marcina Czechowica, Psałterz Dawi-dów Jana Kochanowskiego do Bib [i i Jakuba Wujka. Jedna strona starała się w tej rywalizacji ubiec drugą, a przynajmniej nie zostać w tyle: zaledwie pięć lat po protestanckim przekładzie Nowego Testamentu pióra Murzynowskiego, wydanym przez Seklucjana w Królewcu .w 1551 rokii, ukazał się u SzarfTcnberga w Krakowie ~A katolicki przekład Bielskiego (1556); z kolei katolicka Biblia Leopo-lity (1561) wyprzedziła protestancki przekład brzeski (1563). Po jednej i drugiej stronie, oprócz tłumaczeń słabszych, trafiają się arcydzieła przekładu (Biblia brzeska, Biblia Wujka, poniekąd też Leopolity). Tak więc obie strony mają swój udział w rozwoju polskiego języka artystycznego.',

W XVII wieku pod naporem zwycięskiej kontrreformacji osłabi ła twórczość polemiczna i przekładowa (w zakresie tłumaczenia Biblii) obozu różnowierczego. Ostatnim wielkim przedsięwzięciem przekładowym reformacji byłajBibfia gdańska (1632)_t która stała się na wieki całe protestanckim tłumaczeniem kanonicznym, jak w Kościele katolickim przekład Wujka. Zwycięski Kościół, pozbawiony j). poważnej konkurencji ideologicznej, też zresztą ograniczył zakres użycia języka polskiego \v dziedzinie religijno-kościelnej i jego rola .; w dziejach polszczyzny zmalała w porównaniu z wiekiem XVI.

Odrodzenie harmonijnie łączyło kult klasycznej łaciny złotego wieku (1 w-, p.n.e. — I w. n.e.) — a także bardziej elitarny kult greki

i hebrajskiego (humanistyczny ideał „człowieka trójjęzycznego” -    125

homo.trilinguis) - z walką o równouprawnienie języka narodowego. Za wzorem Włoch i Francji także w Polsce pojawiły się liczne głosy podnoszące zalety i znaczenie języka ojczystego. Najdonioślejszym skutkiem tego stanu rzeczy był wspaniały rozkwit literatury w języku polskim. Po poetach łacińskich początków XVI wieku (Andrzej Krzyck i, Jan Danlyszek, Mikołaj Hussowczyk, Klemens Janicki i inni) pojawili się naprzód prekursorscy pisarze mieszczańscy w rodzaju Biernata z Lublina, a potem wybitni autorzy, piszący bądź wyłącznie w języku polskim (jak Mikołaj Rej), bądź równie sprawnie w obu językach, po polsku i po łacinie (jak Marcin Kromer, Stanisław Orzechowski, Sebastian Fabian KJonowic. Szymon Szymon o wić~czy największy nic tylko polski, lecz w ogóle słowiański poeta XVI wieku — Jan Kochanowski). Rozwój literatury w języku polskim przyczynił się w dużym stopniu do rozrostu zasobu wyrazowego polszczyzny, rozwoju synonimiki i podniesienia sprawności funkcjonalnej języka ojczystego. Choć później, w drugiej połowie XVII, a jeszcze wyraźniej w pierwszej połowic XVIII wieku, poziom artystyczny tej literatury mocno się obniżył, stały wzrost ilościowy produkcji literackiej w języku polskim ugruntował pozycję polszczyzny jako narzędzia najważniejszej dziedziny kultury duchowej narodu.

Znaczną rolę w dziejach polszczyzny doby średniopolskiej odegrał rozwój nauki i oświaty. Wprawdzie głównym językiem nauki była wciąż jeszcze łacina (nieprzypadkowo po łacinie zostały napisane dwa dzieła, które rozsławiły imię Polski i na trwałe weszły do dorobku europejskiej kultury umysłowej: w dziedzinie nauk ścisłych De rerolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika, a w dziedzinie myśli społecznej De re pub lica emendanda Andrzeja Frycza Modrzewskiego), jednak i tutaj polszczyzna zaczęła sobie zdobywać pierwsze przyczółki. Pojawiły się pierwsze dzieła naukowe w języku polskim z zakresu historii (Marcina Bielskiego Kronika wszy (kiego świata 1551, Macieja Stryjkowskiego Która przed tym nigdy świata nie widziała, kronika polska, litewska, żmodzka i wszyt-kiej Rusi 1582, Stanisława Żółkiewskiego Początek i progres wojny moskiewskiej 1611, Łukasza Górnickiego Dzieje w Koronie Polskiej 1637), prawa (Bartłomieja Groickiego Porządek sądów i spraw miejskich prawa magdeburskiego 1553, Pawła Szczerbca Speculum