0000016

134 Fizykoterapia

go światła fioletowego, dłuższych zaś od fal promieni rentgenowskich, tzw. miękkich. Promieniowanie UV o długościach fali 100-200 nm nie dociera do ziemi, gdyż jest pochłaniane przez powietrze i parę wodną. Ze względu na zróżnicowane działanie biologiczne wyróżnia się trzy obszary długości fal promieni UV:

A - obejmujący zakres 400-315 nm,

B - obejmujący zakres 315-280 nm,

C - obejmujący zakres 280-200 nm.

Promienie UV typu C i B mogą zabijać komórki, wirusy i bakterie. Najbardziej skuteczne właściwości bakteriobójcze wykazują promienie UV o długości fali 254 nm. Dużą wrażliwość na promienie UV wykazują maczugowce błonicy, prątki gruźlicy, pałeczki okrężnicy, pałeczki duru brzusznego i gronkowce. W związku z tym używa się specjalnych lamp emitujących promienie UV o tej długości fali w celu wyjaławiania pomieszczeń, narzędzi, wody itd.

Krótkofalowe promienie UV rozkładają też aminokwasy i zmieniają strukturę białek, dezaktywując tym samym niektóre enzymy. Najsilniejsze działanie tego rodzaju mają promienie UV typu C. Dzięki warstwie ozonowej promieniowanie to nie dociera do ziemi. Na uwagę jednak zasługują wyniki badań prowadzonych w latach ostatnich, dotyczących występowania tzw. dziury ozonowej. Trudno jest określić granicę między długością fal promieniowania jonizującego i promieniowania UV. Według Szwedzkiego Instytutu Ochrony przed Promieniowaniem granicę tę stanowi 100 nm. Oznacza to, że wykorzystywanie krótszych długości fal promieniowania elektromagnetycznego jest regulowane przepisami o ochronie przed promieniowaniem jonizującym.

Działanie biologiczne. Niektóre skutki działania biologicznego są uznane za lecznicze. Wieloma odczynami wywołanymi działaniem promieni IJV są reakcje fotochemiczne, zachodzące przede wszystkim w skórze. Działanie promieni UV może być miejscowe i ogólnoustrojowe. Odczyn miejscowy jest rumieniem fotochemicznym. Promieniowanie UV typu B daje silny odczyn rumieniowy, w którym wyróżnia się dwa okresy. Pierwszy, krótkotrwały, przypominający rumień cieplny, oraz drugi, w którym z uszkodzonych komórek naskórka uwalnia się histamina, powodująca rozszerzenie i zwiększenie przepuszczalności skórnych naczyń włosowatych. Skóra poddawana działaniu promieni UV staje się lepiej ukrwiona, bardziej elastyczna i mniej podatna na infekcje. Najbardziej widocznym skutkiem napromieniowania skóry promieniami UV typu B - mimo to, że nie wnikają głębiej poza naskórek - jest jej pigmentacja, określana jako opalenizna. Mechanizm reakcji fotochemicznej prowadzącej do powstawania pigmentu nie jest jeszcze w pełni wyjaśniony. Niemniej wiadomo, że jest to efekt procesu melanogenezy, tj. tworzenia w melanocytach barwnika skóry, melaniny. Na proces ten wpływa wiele czynników; m.in. witamina D_:1 zwiększa jego aktywność.

Przykładem ogólnoustrojowego działania promieni UV jest właśnie proces syntezy tej witaminy w organizmie. Promienie UV typu B, głównie długości fali 280-310 nm, zapoczątkowują syntezę witaminy D_;t. Pod ich wpływem w warstwie podstawowej skóry i naskórka powstaje związek o nazwie prowitamina D, która dociera z krwią do wątroby, gdzie ulega przekształceniu w kałcyfediol. Dalsza przemiana tego związku odbywa się w nerkach, kałcyfediol przekształca się w czynną witaminę D_;! cholekalcyferol. Wyniki ostatnich badań wskazują na to, że substancją czynną, odpowiedzialną za wchłanianie i przemianę wapnia, nie jest bezpośrednio witamina D₃ (czyli cholekalcyferol), lecz jej metabolit. Ten metabolit jest hormonem wytwarzanym przez nerki, usprawniającym wchłanianie wapnia w jelitach oraz jego „uruchomienie” w kościach, co tłumaczy się jako przeeiwkrzywicze działanie witaminy D₃.

Urządzenia fizykoterapeutyczne. Promienie UV są emitowane ze źródeł sztucznych, takich jak: 1) ciała ogrzane do wysokiej temperatury, 2) wyładowania elektryczne o charakterze łuku elektrycznego w gazach szlachetnych, 3) wyładowania jarzeniowe i 4) lasery. Najczęściej jednak stosuje się różne typy tzw. lamp kwarcowo-rtęciowych, składających się z palnika kwarcowego i reflektora. Źródłem promieni UV jest luk elektryczny par rtęci w gazie szlachetnym, powstający pod wpływem prądu elektrycznego przepływającego przez elektrody. Od rodzaju gazu w palniku i od jego ciśnienia zależy to, jakie pasmo widma promieniowania UV zostanie wyemitowane. W związku z tym wyróżnia się trzy rodzaje palników, zależnie od ciśnienia gazu:

1)    palniki wysokociśnieniowe (1-10 atm), emitujące promieniowanie o długości fali 580-180 nm,

2)    palniki średniociśnieniówe (o ciśnieniu ok. 0,1 atm), znajdujące zastosowanie w tzw. lampach indukcyjnych, mających mniejszą zdolność emisyjną promieni UV,

3)    palniki niskociśnieniowe (ok. 0,001 atm), emitujące krótkofalowe promieniowanie UV, o maksymalnej długości fali 235 nm.

Palniki te nazywa się zimnymi lampami kwarcowymi (ang. cold ąuartz), ponieważ szkło i pary rtęci nie rozgrzewają się. Emitując promieniowanie krótkofalowe o działaniu bakteriobójczym, są wbudowane w odpowiednie aplikatory,