0108

Systemy polityczne współczesnego świata

Generalnie, stosowanie strategii masowych okazuje się użyteczne wówczas, gdy chodzi o przeprowadzenie określonych reform politycznych i społecznych w warunkach wymuszających zmianę czy modyfikację reguł gry politycznej. Oznacza to, że niejednokrotnie rzecznikiem tych zmian staje się podmiot spoza „oficjalnego” układu władzy politycznej. Walka o te reformy konsoliduje partię i grupę, a ta pierwsza ma możliwość posługiwania się argumentami typu ideologicznego lub też schematem apelu „tożsamościowego” (np. etnicznego, religijnego). Problem komplikuje się jednak, gdy te reformy zostają wprowadzone w życie. Członkowie grupy przestają już być tak podatni na apel partii i zaczyna wśród nich kształtować się bardziej zindywidualizowany stosunek zarówno do niej samej, jak i zgłaszanych propozycji programowych. Osłabienie kolektywnych form identyfikacji wśród elektoratu może być również konsekwencją niepowodzenia partii masowej w realizacji określonych grupowych interesów. Następuje wówczas indywidualizacja zachowań wyborczych jako efekt utraty zaufania, co w niektórych sytuacjach stwarza szansę dla np. apelu typu populistycznego.

Przedstawimy teraz niektóre z cech typowych dla modelu partii wyborczej.

Po pierwsze, partie te kierują z reguły apel polityczny (wyborczy) do szerszego kręgu społeczeństwa niż ugrupowania masowe. Nie chodzi już tylko o konkretną grupę społeczną, ale bardzo często o „elektorat narodowy”. Jak podkreślał twórca modelu partii wyborczej O. Kirchheimer w opracowaniu zatytułowanym The Trans-formation of the Western European Party Systems z 1966 r., zamieniają one styl penetrowania „w głąb” określonej grupy społecznej na penetrowanie szerszej publiczności dla osiągnięcia natychmiastowego sukcesu wyborczego. Oznaczało to odrzucenie bądź złagodzenie apelu typu ideologicznego i oparcie procesu poszukiwania potencjalnego elektoratu na kryterium programowej bliskości. Apel polityczny, zwłaszcza w miarę doskonalenia strategii wyborczych, podlega indywidualizacji i staje się zdecydowanie bardziej ofensywny i konfrontacyjny.

Po drugie, partie wyborcze z reguły są w znacznie mniejszym stopniu niż masowe zainteresowane realizacją funkcji ekspresywnej. Wynika to z jednej strony z „naturalnej” konieczności wynikającej m.in. ze zjawiska kurczenia się tradycyjnych grup społecznych (np. klasy robotniczej w Europie), a z drugiej - z przyjęcia odmiennej niż w dobie dominacji strategii masowej koncepcji partyjnej demokracji. Ta ostatnia kwestia wymaga kilku słów wyjaśnienia. Mianowicie partie zaczynają występować coraz częściej w roli pośrednika (broker) między poszczególnymi interesami oraz między interesami a państwem. Przestają walczyć o realizację konkretnych interesów. Nie są jedynie reprezentantem i rzecznikiem określonych zewnętrznych intere-

104