0267

10.4. Formowanie koalicji gabinetowych |    277

wiących podstawę przyszłych gabinetów stało się od 1996 r. stałą praktyką. Jak wiadomo, ustabilizowane wzorce koalicji gabinetowych, stanowią podstawę działania szwajcarskiego systemu politycznego. W Europie Środkowej i Wschodniej zamiar utworzenia koalicji gabinetowej obwieszczają przed wyborami partie węgierskie i polskie, zaś wzorce kooperacji są w miarę stabline.

Najczęściej do zawarcia koalicji gabinetowej dochodzi po wyborach, a więc niejako poza kontrolą elektoratu. Podmiotami przetargów są przede wszystkim liderzy partyjni i - choć nie zawsze - głowa państwa. Proces negocjowania składu rządu jest na ogól krótszy i mniej skomplikowany w warunkach systemu partyjnego o małym formacie (wówczas, gdy liczba partii reprezentowanych w parlamencie jest niewielka). Sytuacja komplikuje się, gdy parlament jest sfragmentary-zowany, a żadna z partii nie dominuje nad pozostałymi. Z takim przypadkami mamy do czynienia w Finlandii, Holandii, Belgii i Szwajcarii, Estonii i na Łotwie. W każdym z nich proces decyzyjny przebiega inaczej. W Finlandii istotną rolę odgrywa aktywność prezydenta, co skraca czas formowania gabinetu i pozostawia mniej swobody liderom partyjnym dla dyktowania swych warunków. Jest to o tyle istotne, że w ostatnim czasie utrwaliła się praktyka formowania szerokich, obejmujących całe spektrum ideologiczne wielkich koalicji (od radykalnej lewicy po konserwatystów). W Belgii - jak już wspomniano - działa zasada parytetu ugrupowali etnicznych. W praktyce, od 1988 r. są formowane czteropartyjne gabinety, obejmujące flamandzkie i walońskie partie socjaldemokratyczne oraz chadeckie (dwa gabinety W. Martensa i dwa gabinety J. Dahaene). W Holandii, ukierunkowaniem procesu negocjacji jest wskazanie przez monarchę osoby pełniącej funkcję formatora (informatora). Jego głównym zadaniem jest skompletowanie listy partii, które zasiądą do negocjacji. W tym stadium rozstrzyga się również to, kto obejmie stanowisko premiera. Następnie jest uzgadniany program rządu (od lat 60. coraz bardziej sformalizowany i szczegółowy). Trzecim etapem jest rozdział tek ministerialnych oraz stanowisk sekretarzy stanu, przy uwzględnieniu kryterium proporcjonalności. Jednakże preferencje poszczególnych partii nie zawsze są uwzględniane. Proces negocjacji kończy sporządzenie przez formatora raportu dla głowy państwa, która dokonuje formalnego powołania gabinetu. W omawianych krajach utrwaliła się praktyka powierzania stanowiska premiera liderowi najsilniejszego ugrupowania. Trzeba podkreślić, że zasada ta doczekała się konstytucyjnego umocowania w dwóch państwach Europy Środkowej i Wschodniej. W Bułgarii, prezydent jest obowiązany powierzyć misję tworzenia rządu liderowi najsilniejszego ugrupowania, a jeśli ta się nie powiedzie - reprezentantowi drugiej co wielkości partii parlamentarnej (art. 99 konstytucji z 1991 r.). Procedura ta została wykorzystana w procesie formowania gabinetu po wyborach w 2005 r. Z kolei w Rumunii, w sytuacji, gdy jedna z partii dysponuje bezwzględną większością mandatów, kandydatura premiera wysunięta przez prezydenta musi być z nią bezwzględnie skonsultowana (art. 102 ust. 1 konstytucji z 1991 r.).

Dążenie do uformowania stabilnej koalicji gabinetowej może oznaczać, że względy czysto polityczne (chęć objęcia władzy) dominują nad kwestią podobieństw i różnic programowych. Tworzenie koalicji synkretycznych (niespójnych programowo) jest zjawiskiem coraz częstszym, zarówno w Europie Zachodniej, jak i we wschodniej części kontynentu. Koalicje tego typu stanowiły podbudowę