0261

10.4. Formowanie koalicji gabinetowych j 271

Ten typ koalicji znalazł zastosowanie także w większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej (np. w Polsce od 1993 r. po wyborach formowane są wyłącznie koalicje minimalnie zwycięskie).

Jeszcze innym wariantem koalicji powyborczej może być tzw. wielka koalicja (grand coalition). Bywa ona formowana jako instrument przezwyciężenia pata politycznego, wynikającego ze względnej równowagi pomiędzy dwiema rywalizującymi o władzę partnerami i jest wówczas traktowana jako rozwiązanie przejściowe. Tak właśnie powstał w 1966 r. rząd K. Kiesingera w RFN oraz gabinet X. Zolotosa w Grecji w 1989 r. Sformowanie takiej koalicji rozważano w Niemczech również w 2005 r., jednak kanclerz G. Schroder zdecydował się na rozpisanie przedterminowych wyborów, w warunkach gdy sondaże wróżyły zwycięstwo pozostającej w opozycji chrześcijańskiej demokracji. Przypadek grecki i niemiecki to poszukiwanie alternatywy w sytuacji, w której nie może powstać rząd lewicowy bądź prawicowy, uznawany za najbardziej korzystny efekt polityczny. Wielka koalicja może jednak również być efektem porozumienia pomiędzy głównymi uczestnikami rywalizacji politycznej, wyrzekającymi się wzajemnej konfrontacji. Porozumienie takie uznaje się wówczas za bardziej korzystne niż wyrazisty podział na władzę i silną opozycję. Taką właśnie strategię stosowały dwie wielkie partie austriackie w latach 1945-1966 oraz 1983-1999. Zarówno wNiemczech, jak i w Austrii wielkie koalicje miały równocześnie charakter koalicji minimalnie zwycięskich i zrównoważonych. Natomiast koalicje szwajcarskie, belgijskie (tworzone w latach 40.), holenderskie (w latach 50. i 60.) i fińskie (lata 90.) oraz grecka z 1989 r. są koalicjami nadwyżkowymi, tzn. obejmują większą liczbę uczestników niż potrzeba do uzyskania poparcia większości parlamentarnej. Ten typ koalicji występuje bardzo rzadko w demokracjach wschodnioeuropejskich. Charakter taki miał jedynie gabinet A. Skele wyłoniony po wyborach 1995 r. na Łotwie. We wszystkich tych przypadkach doszło do zmarginalizowania radykalnej opozycji.

Problematykę koalicji gabinetowych można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: podmiotów polityki, które uczestniczą w grze koalicyjnej oraz wyborców. To, czy i jaka koalicja powstanie po wyborach zależy między innymi od układu sił w parlamencie, potencjału koalicyjnego poszczególnych partii, charakterystyki rywalizacji politycznej, sposobu utworzenia koalicji oraz od roli, jaką w tym procesie odgrywa głowa państwa. Czynniki te rzutują na efekt procesu decyzyjnego, którym jest wybór określonego wariantu koalicji. Analiza procesu formowania gabinetu koalicyjnego i jego rezultatów musi zatem wziąć pod uwagę takie zmienne, jak konfiguracja polityczna parlamentu, wzorce i tradycje rywalizacji politycznej, normy polityczne określające uczestnictwo w powoływaniu gabinetu oraz rozmiar koalicji i poziom jej spójności programowej. Spróbujmy przyjrzeć im się nieco bliżej.

Pojęcie konfiguracji politycznej parlamentu obejmuje dwa elementy. Pierwszy z nich ma charakter ilościowy i odnosi się bezpośrednio do liczby i rozmiaru frakcji parlamentarnych. Określa się go mianem rozstrzygającej struktury politycznej parlamentu. Liczba i rozmiar partii determinuje liczbę możliwych matematycznie koalicji większościowych oraz określa indeks siły poszczególnych partii - tj. liczbę sytuacji, w której mogą one - poprzez swoje wyjście - zablokować podjęcie decyzji wymagającej większości głosów. Siła partii niekoniecznie wynika