027 7

52 dewiacja czych, którym ludzkość zawdzięcza swój rozwój. Zasada leaming by doing (uczenie się przez działanie) legła u podstaw systemu D., stąd też uczniowie w jego szkole mieli dni wypełnione różnymi formami rzemieślniczych działań wytwórczych; użyteczność działania uważał też za sprawdzian wartości ludzkiego poznania. Poglądy D. odegrały dużą rolę w rozwoju różnych koncepcji — nowego wychowania, jednocześnie spotykały się z ostrą krytyką zarówno w USA, jak i w innych krajach, zwłaszcza socjalistycznych. Główne prace: Moje pedagogiczne credo (1897, wyd. poi. 1933), Szkoła a społeczeństwo (1899, 2 wyd. poi. 1933), Jak myślimy (1910, 2 wyd. poi. 1957); Demokracja i wychowanie (1916, 2 wyd. poi. 1972), Problems of Men (1946).

• dewiacja [fr. deviation\_y odchylenie od normy, np. u ludzi; odchylenie od kierunku właściwego, np. igły kompasu, dewiant, jednostka odchylona od normy.

diagnoza [gr. diagnosis — rozpoznanie], rozpoznanie jakiegoś obiektu, zdarzenia czy jakiejś sytuacji w celu zdobycia dokładnych informacji i przygotowania się do działań melioracyjnych. Rozróżnia się d. lekarską, d. psychologiczną, d. pedagogiczną, dotyczącą np. jakichś trudności wychowawczych w pracy z jednostką lub grupą, d. oświatową, dotyczącą funkcjonowania różnych składników systemu oświaty.

diagram (gr. diagramma — zarys, figura geometryczna], wykres, rysunkowe przedstawienie jakiejś zależności między danymi wielkościami, np. w pedagogice wykres zależności różnych typów zabaw dzieci od ich wieku, wykres zależności ocen szkolnych od poziomu inteligencji.

dialogowa metoda crotcmatyczna metoda nauczania, diapozytyw (gr.-łac.] -* przezrocze.

diaskop (gr.] (rzutnik), projektor do wyświetlania przezroczy; należy do najczęściej stosowanych aparatów audiowizualnych. Wyświetla przezrocza w pomieszczeniach zaciemnionych; przy użyciu silnej lampy daje się również stosować przy świetle dziennym: w połączeniu z magnetofonem lub gramofonem może się stać projektorem obrazu i dźwięku.

Didacta, organizowane co 2 lata europejskie targi środków dydaktycznych (Lehrmittelmcsse), przy czym co drugie targi mają miejsce w jednym z miast RFN. D. stwarza okazję do spotkań nauczycieli, pracowników nauki, wytwórców i sprzedawców środków dydaktycznych oraz administratorów oświaty, interesujących się wyposażeniem szkół w nowoczesne środki dydaktyczne, jak również do organizowania sympozjów i konferencji dla różnych grup specjalistów.

Diestcrwcg (disterweg] Friedrich Adolf Wilhelm (1790-1866), pedagog niemiecki. Początkowo pracował jako nauczyciel szkół średnich, 1832-47 był dyrektorem seminarium nauczycielskiego w Berlinie, skąd został zwolniony za postępową działalność poprzedzającą Wiosnę Ludów; 1827-66 D. wydawał

Dobrowolski 53

czasopismo pedagogiczne „Rheinischc Blat ter fur Erziehung und Unter-richt", w którym zamieścił kilkaset artykułów na temat szkoły i nauczyciela. Swoimi książkami, podręcznikami i artykułami służył D. idei rozwoju i rozbudowy szkoły ludowej jako ważnego instrumentu przeobrażeń społecznych. W najważniejszym dziele pedagogicznym Wegweiser fur deutsche Lehrer (1834) bronił zasad demokratycznośd i świeckości szkoły, domagał się podniesienia pozycji społecznej nauczycieli oraz uwolnienia ich spod wpływów’ kleru. Swoją wieloletnią działalnością D. wywarł duży wpływ na rozwój ruchu postępowego wśród nauczycieli niemieckich.

Dilthey (dyltai) Wilhelm (1833-1911), niemiecki filozof, historyk i teoretyk kultury, twórca pedagogiki kultury; od 1882 profesor uniw. w Berlinie. D dokonał w swych dziełach krytyki poznania humanistycznego i — wychodząc z przesłanek idealistycznych — przeciwstawił je poznaniu przyrodniczemu. Świat kultury traktował jako nie podlegający żadnym prawom świat „ducha obiektywnego”, poznawanie zaś wartości kulturowych w procesie wychowania jako intuicyjne wnikanie w te wartości. Proces wychowawczy opiera się, wg D., na obcowaniu wychowanków z wartościami takich dziedzin kultury, jak rcligia, filozofia, sztuka, nauka czy prawo, na przeżywaniu i rozumieniu tych wartości i na kształtowaniu tym samym osobowości wychowanków. Główne prace: Einleitung in die Wissenschaften (1883), Weltan-schauung und Analyse des Menschcn seit Renaissance und Reformation (1913).

dobór pedagogiczny -* selekcja szkolna.

Dobrowolski Antoni Bolesław (1872-1954), pedagog, geofizyk i podróżnik polarny; postępowy działacz polityczny, współpracujący z „Proletariatem”. W młodości przebywał 3 lata w więzieniu za działalność rewolucyjną; 1897-99 był uczestnikiem wyprawy antarktycznej na statku „Bclgica”. W okresie międzywojennym zajmował się oświatą i pedagogiką oraz geofizyką; był urzędnikiem w resorcie oświaty (1919-22) i twórcą koncepcji upowszechnienia 10-letnicj szkoły ogólnokształcącej; 1927-39 w Wolnej Wszechnicy Polskiej wykładał swoje oryginalne koncepcje pedagogiczne; 1924-29 kierował Państwowym Inst. Meteorologicznym; w 1929 założył Tow. Geofizyków; przyczynił się do powstania Obserwatorium Sejsmologicznego w 1934. W latach 1946-54 D. był profesorem pedagogiki w Uniw. Warszawskim; od 1954 członkiem tytularnym PAN. Główne prace: Wyprawy polarne (1914), Historia naturalna lodu (1923), Zagadnienie szkoły powszechnej jako zasadnicze zagadnienie naszej cywilizacji (1932); Mój życiorys naukowy (1958), Pisma pedagogiczne (t. 1-3 1958-64).

Dobrowolski Stanisław (1883-1978), pedagog i działacz oświatowy; po ukończeniu studiów uniwersyteckich pracow’ał jako nauczyciel i wrizytator, a następnie naczelnik wydziału w resorcie oświaty; 1927-30 jako kierownik pedagogiczny Liceum Krzemienieckiego uczynił tworzący to liceum zespół