031 6

60 duński system szkolny spędzania czasu wolnego w obrębie jednej generacji, obejmującej lata 1896--1954. Szczególnym zainteresowaniem D. cieszą się problemy wpływu cywilizacji współczesnej na człowieka. Główne prace: L’education des adultes (1949), La television et 1’education populaire (1955), Vers la civilisańon du loisir (1962).

duński system szkolny, powszechny obowiązek szkolny wprowadzono już w 1814; d.s.sz. opiera się na ustawie z 1958. Tworzą go przedszkola, 7- i 8-lctnic szkoły podstawowe, w których po kl. VI wyodrębniają się 2 kierunki: teoretyczny i praktyczny, oraz szkoły średnie, uniwersytety i wyższe szkoły zawodowe. Dalsze drogi kształcenia, aż do uniwersyteckiego włącznie, otwiera kierunek teoretyczny, podczas gdy kierunek praktyczny daje prawo wstępu tylko do niższych szkół zawodowych. Wysoki poziom oświaty i kultury zawdzięcza Dania nie tylko systemowi szkół, lecz także rozwiniętej jak w żadnym kraju sieci różnych form kształcenia młodzieży pracującej i dorosłych. Szczególnie w-ażne miejsce w tej sieci zajmują uniwersytety ludowe, które swój początek wzięły właśnie w Danii (N.F. Grundtvig). Najważniejszą instytucją naukową jest Duńska Królewska Akad. Nauk i Literatury.

Durkheim [dirkem] £mile (1858-1917), socjolog i pedagog francuski, twórca francuskiej szkoły socjologicznej; w 1887 powołany na katedrę socjologii uniw. w Bordcaux, od 1902 profesor pedagogiki i socjologii w uczelniach paryskich. Jako jeden z czołowych przedstawicieli -• socjologizmu pedagogicznego D. uważał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez społeczeństwo na jednostki mające się stać jego członkami, w celu rozbudzenia i rozwinięcia w nich stanów fizycznych, umysłowych i moralnych przez to społeczeństwo pożądanych. Siłę tego wpływu wychowawczego, niejako zniewalającego jednostkę do przyjęcia norm -♦ grupy społecznej i -* środowiska społecznego za swoje, D. zdecydowanie przeceniał, lekceważąc jednocześnie możliwości przeciwstawienia się jej. Główne prace: De la dwision du tratail social (1893), Regles de la methode sociologique (1895), Education et sociologie (1922).

dydaktyka (gr. didaktikós — nauczający], jedna z podstawowych nauk pedagogicznych, której przedmiotem jest kształcenie ludzi, a więc wszelkie nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza szkołą, czy w codziennych sytuacjach życiowych. D. zajmuje się badaniem działalności osób nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym się ta działalność odbywa. Jej głównym zadaniem jest ustalanie zależności warunkujących działalność dydaktyczną. Teoria dydaktyczna jest składnikiem ogólnej teorii zachowania, która stanowi przedmiot badań socjologicznych, psychologicznych czy prakseologicznych. Powstaje ona zarówno z badania zachowań, które miały miejsce w przeszłości, jak i przebiegających aktualnie, swój sens praktyczny ma zaś gł. dla konstruowa-

„Dydaktyka Szkoły Wyższej” 61

nia przyszłości, tj. dla organizowania takich zachowań wychowawców i wychowywanych, jakie są pożądane z punktu widzenia celów wychowawczych, odzwierciedlających aktualne i przyszłe potrzeby społeczne.

D. bada zachowania celowe nauczycieli i uczniów, tzn. te, które zmierzają do dokonania jakichś zmian w uczniach. Wyniki badań dydaktycznych informują mianowicie o tym, jak za pomocą opisanego systemu zabiegów i środków uzyskać zmianę danego stanu w stąp pożądany. Z tych powodów d. jest nauką, która nie może zawierać tylko wypowiedzi teoretycznych, lecz zarówno zdania teoretyczne, jak oceniające i normatywne. Nie można jej więc uważać za naukę wyłącznic praktyczną czy stosowaną, jest bowiem nauką teoretyczno-praktyczną.

Ponieważ d. jako nauka humanistyczna należy do nauk indukcyjnych, zakłada się, że jej twierdzenia, wywiedzione w drodze indukcji, mogą okazać się zawodne i — jako takie — mogą zostać ód wołane, podobnie jest z naukami przyrodniczymi i humanistycznymi. Jednakże obok twierdzeń indukcyjnych nauki te, a więc i d., posługują się twierdzeniami o rodowodzie dedukcyjnymi. Są to bądź zdania definicyjne, bądź twierdzenia czerpane z nauk dedukcyjnych, tj. z logiki i nauk matematycznych. Obok nich w naukach indukcyjnych występują oparte na indukcji zdania spostrzeżeniowe. W przypadku d. odnoszą się one do przyjętych w programie kształcenia rzeczy i zdarzeń, swoją treść zaś czerpią z bezpośrednich spostrzeżeń zmysłowych. Wartość szczególną mają one wtedy, gdy dają odpowiedzi na jakieś z góry postawione pytania. Aby umożliwić otrzymywanie takich odpowiedzi, stosuje się różne metody badań dydaktycznych, a przede wszystkim -* obserwację i -♦ eksperyment. Wskutek tego twierdzenia, którymi się d. posługuje, zaczynają coraz wierniej odtwarzać istotne zależności występujące w procesach kształcenia.

D. dzieli się na d. ogólną i szczegółową. D. ogólna bada problemy podstawowe, a przy tym wspólne dla wszelkiego nauczania i uczenia się, d. szczegółowa, zw. też metodyką nauczania, bada zagadnienia specyficzne dla jakiegoś szczególnego rodzaju nauczania, dla wybranego przedmiotu nauczania czy też jakiegoś typu lub szczebla szkoły.

dydaktyka szczegółowa (metodyka nauczania), nauka pedagogiczna, która zajmuje się analizą nauczania i uczenia się określonego przedmiotu lub nauczania i uczenia się w szkole danego typu czy stopnia; może więc być dydaktyka matematyki, dydaktyka historii, jak również dydaktyka szkoły zawodowej czy nauczania początkowego. D.sz. obejmuje analizę celów, treści, procesu, zasad, metod, środków i form organizacyjnych nauczania danego przedmiotu lub na danym szczeblu szkoły.

„Dydaktyka Szkoły Wyższej**, kwartalnik dla nauczycieli akademickich wydawany od 1968 w Warszawie przez Międzyuczelniany Zakład Badań nad Szkolnictwem Wyższym, a następnie Inst. Polityki Naukowej, Postę-