033 5

64 dyspersja niezgodność elementów poznawczych, np. gdy nałogowy palacz czyta o związku między paleniem a rakiem płuc, to po podjęciu przez niego jakiejś decyzji wystąpi nacisk na zmianę przekonania, a więc jeśli palacz zdecyduje się palić nadal, osłabi swoje przekonanie co do wpływu palenia na powstanie raka płuc, i odwrotnie, gdy postąpi rozsądniej i postanowi rzucić palenic, wówczas nawet wobec innych będzie bronił tezy o tym związku.

dyspersja [łac.J, w statystyce rozrzut wyników pomiaru jakiejś -* zmiennej wokół jej wartości oczekiwanej, np. rozrzut wyników uzyskanych przy mierzeniu jakiejś właściwości u różnych osobników.

dyspozycja (łac.), termin psychologiczny używany w różnym znaczeniu, często zamiennie z terminami „zdolność”, „cecha” czy „właściwość”; zespół cech psychofizycznych stanowiących o uzdolnieniu do wykonywania czynności określonego typu, np. technicznych, artystycznych, sportowych i in.

dywergencja (łac.), rozbieżność; problemy o rozwiązaniach dywergen-cyjnych — problemy techniczne, artystyczne, które mają dowolną liczbę rozwiązań.

dywergcncyjne myślenie -* myślenie dywergcncyjne. działanie (działalność), układ intencjonalnych czynności, których celem jest przystosowanie się do otoczenia lub zmiana tego otoczenia; wszelkie dz. opiera się na: 1) wyznaczaniu celu dz., 2) ustaleniu warunków realnych tego dz., 3) wyborze środków adekwatnych zarówno do celu, jak do warunków danej rzeczywistości. Teorią dz. zajmuje się prakseologia, zw. w Polsce — pod wpływem T. Kotarbińskiego — teorią dobrej roboty.

działalność amatorska (aktywność amatorska), twórcza działalność jednostek i grup, sprzyjająca obudzeniu i ujawnieniu się ich zdolności i talentów w dziedzinie artystycznej, technicznej bądź społecznej oraz w sferze życia codziennego. Mimo iż na ogół nie osiąga ona poziomu twórczości zawodowej, reprezentuje wielkie wartości wychowawcze, rozwija zainteresowania i zamiłowania twórcze, uczy wartościowego spędzania -* czasu wolnego i podnosi jakość życia.

dziecięctwo, okres życia od urodzenia do czasu dorastania (pokwitania, adolescencji), tj. do ok. 12 r.ż., co w Polsce odpowiada V-VI kl. szkoły podstawowej.

dzieciniec wiejski, zastępująca przedszkole sezonowa placówka opiekuńczo-wychowawcza, czynna w okresie zwiększonych prac polowych na wsi. Dość często dz.w. staje się w okresie wakacyjnym miejscowe ognisko przedszkolne.

dziecko trudne, dziecko, które ma trudności z przystosowaniem się do wymagań rodziców, nauczycieli i opiekunów; etiologia tych trudności sięga zazwyczaj do wczesnych lat dzieciństwa, w dalszym życiu dziecka mogą one zanikać, słabnąć lub się nasilać — zależy to od sytuacji życiowej i wychowaw-

Edding 65

czcj, w jakiej znajdzie się dziecko. Źródła trudności bywają rozmaite: wg A. Berge’a są to takie czynniki, jak wrażliwość dziecka na wpływy zewnętrzne powodujące zaburzenia, sytuacja rodzinna dziecka, nabyte w okresie dzieciństwa urazy* oraz przeżywane współcześnie konflikty. Każdy z tych czterech przypadków wymaga odrębnego postępowania pedagogicznego.

dziedziczenie (dziedziczność), właściwość organizmu polegająca na zdolności przekazywania potomstwu cech: morfologicznych, fizjologicznych czy psychicznych; dziedziczy się jednak nie gotowe cechy rodziców, lecz przekazane materialnie w postaci genów programy tych cech; ostateczne ich ukształtowanie zależy zarówno od genów, jak od środowiska, w którym młody osobnik się rozwija, i od skierowanego nań oddziaływania (wychowania) oraz jego własnej działalności.

dziekan (łac. dccanus — dziesiętnik], w szkole wyższej: profesor lub docent sprawujący nadzór nad wykonywaniem przez nauczycieli akademickich jednego wydziału zadań dydaktycznych, naukowo-badawczych i organizacyjnych; jego organem pomocniczym jest rada wydziału. Zastępcą i pomocnikiem dziekana jest prodziekan. Biuro dz. nosi nazwę dziekanatu.

dziennik lekcyjny, dokument zawierający* podstawowe dane o uczniach szkolnej klasy, jak również o programie kształcenia w obrębie przedmiotów obowiązujących w tej klasie (tzw. rozkład materiału) i jego bieżącej realizacji.

Ecole du Mail (ckol di maj], nazwa szkoły doświadczalnej w* Genew ie, prow adzącej — oprócz normalnej pracy szkolnej — działalność badawczą w* dziedzinie metod nauczania i praktycz-

nego kształcenia nauczycieli. Badania rozpoczęto w 1926 pod kierunkiem R. Dottrcnsa, który w 1945 otworzył w szkole laboratorium pedagogiki eksperymentalnej, prowadzone z kolei od 1952 przez S. Rollera.^ badaniach tych szczególnie eksponowano rolę czynników wrodzonych i nauczania indywidualizującego.

Edding Friedrich (ur. 23 VI 1909 w Kilonii), niemiecki ekonomista zajmujący się gł. ekonomiką oświaty; doktor filozofii uniw. w Kilonii 1936; w szkołach wyższych pracuje od 1948; od 1959 profesor ekonomiki oświaty we Frankfurcie, od 1964 profesor ekonomiki oświaty w Uniw. Technicznym w Berlinie i dyrektor Max-Planck-Instut fur Bildungsforschung w Berlinie Zach. Zajmuje się problemami ekonomicznych podstaw kształcenia w szybko zmieniającym się święcie współczesnym, celami kształcenia i ich zależnością od celów politycznych, jak również planowaniem oświaty. Główne prace: Okonomic dcs Biidungstccsens, Lchrcn und Lerncn ais Haushali und ais Irwcsti-lion (1963), Bildung und Poliuk (1965), Methods oj Analysing Educational Outlay (1966).

> Słownik pedagogiczny