036 4

W kryształach o sieci A3 istnieją tylko trzy systemy poślizgu (0001)    <1120>. W temperaturach podwyższonych mogą

działać także inne systemy poślizgu, a ich rodzaj zależy głównie od względnej gęstości atomów w płaszczyznach krystalograficznych. Decyduje o tym stosunek parametrów sieci c/a komórki elementarnej sieci A3. Przy małych wartościach c/a płaszczyzna podstawy komórki elementarnej (0001) zatraca charak ter płaszczyzny gęstego ułożenia atomów, przez co aktywne stają się inne płaszczyzny, w których poślizg jest łatwiejszy, na przykład dla tytanu i magnezu płaszczyzny {1011} stają się aktywnymi płaszczyznami poślizgu.

Bliźniakowanie mechaniczne występuje w kryształach rzeczywistych dość często, ale jego udział w całkowitym odkształceniu jest z reguły niewielki. Wynika to z faktu, że mechanizm ten umożliwia realizowanie raczej niewielkich odkształceń postaciowych. Większe znaczenie bliźniakowanie może mieć dla metali krystalizujących w sieci heksagonalnej oraz dla metali o sieci regularnej przestrzennie centrowanej odkształcanych w niskich temperaturach, gdy poślizg dyslokacji zostaje zablokowany. Znaczny udział odkształcenia przez bliźniakowanie występuje w metalach o sieciach nieregularnych, na przykład w antymonie, cynie, bizmucie. Naprężenie niezbędne do zapoczątkowania odkształcenia przez bliźniakowanie jest znacznie większe od naprężenia wymaganego do jego rozprzestrzeniania się. Dlatego też bliźniakowanie mechaniczne zachodzi najczęściej przy działaniu znacznych sił zewnętrznych jako rezultat odkształcania metali na zimno, przy dużych szybkościach, oraz w niskich temperaturach. Schemat zmian sieci krystalicznej przy tworzeniu bliźniaka przedstawiono na rys 4.6.

W strukturze materiału bliźniaki odkształcenia są widoczne jako wąskie równoległe pasma ograniczone cienkimi liniami. Bliźniaki jednego ziarna nigdy nie przecinają granic ziarna, mogą do nich dochodzić lub zanikać w obrębie obszaru ziarna. Często, gdy bliźniak kończy się na granicy ziarna, powstające w tym miejscu naprężenie generuje w przyległym ziarnie wytworzenie innego bliźniaka. Utworzony wtenczas bliźniak może zaczynać

się od tego samego miejsca na granicy ziarna, jednak na skutek zróżnicowania orientacji ziarn takie granice bliźniacze są _uSytuowane względem siebie pod pewnym kątem.

Krysztot

nitodk^ztorcbAy

KryszUir

bliźniaczy

Rys.4.6. Schemat kryształu idealnego i zbliżniaczonego

Obserwowane na zgładzie metalograficznym bliźniaki w strukturze stali widoczne są na rys 4.7. Płaszczyzny i kierunki bliżniakowania występujące w kryształach o sieci Al, A2 i A3 przedstawiono w tablicy 4.2.

Tablica 4.2

Płaszczyzny i kierunki bliżniakowania w kryształach

Struktura sieciowa	Pła szczyzna	Kierunek
regularna płasko-centryczna A1	< m >	f 112 )
regularna przestrzeń -nie cenoryczna A?.	( 112 )	l 111 1
heksagonalna
g^sto upakowana A3	( 1012 )	[ ton 1
--

69