038 6

74 Estkowski się zarówno teorią tzw. sztuki czystej, jak i sztuki stosowanej. E. zajmuje się m.in. treścią i formą dzieł sztuki, charakterem przeżyć doznawanych w kontakcie z dziełami artystycznymi, procesami tworzenia dzieł sztuki, kryteriami wartości estetycznych, społecznymi uwarunkowaniami stosunku do sztuki i odbioru dzieł sztuki, historycznymi, społecznymi i klasowymi uwarunkowaniami twórczości artystycznej. Tylko w niewielkim stopniu e. zajmowała się dotychczas badaniem stosunku młodzieży szkolnej do różnych dziedzin twórczości artystycznej. Na tym tle zwracają uwagę badania i prace S. Szumana na rolę sztuki w wychowaniu młodzieży.

Estkowski Ewaryst (1820-1856), wielkopolski działacz oświatowy, pedagog i publicysta; początkowo nauczyciel szkoły elementarnej w Wojciechowie, następnie w Mikstacie, z kolei nauczyciel prywatny, od 1847 nauczyciel seminarium nauczycielskiego w Poznaniu. W 1848 założył pierwsze w Polsce Tow. Pedagogiczne, które istniało 4 lata; 1849-53 był współwydawcą pierwszego polskiego czasopisma pedagogicznego pn. „Szkoła Polska”, był również współwydawcą „Pisma dla Nauczycieli Ludu i Ludu Polskiego”. W „Szkole Polskiej” ogłosił E. wiele swych prac, tam też ukazała się jego Metoda pisania i czytania (1850), wydana następnie oddzielnie. Jako dodatki do „Szkoły Polskiej” wychodziły redagowane przez E. dwa czasopisma: „Szkółka dla Dzieci” (1850-54) i „Szkółka dla Młodzieży” (1854). Działalność E. wywarła duży wpływ ha rozwój oświaty i szkoły polskiej w Poznańskicm.

etiologia (gr. aitia — przyczyna, logos — nauka], dział nauki badający przyczyny występowania jakichś zjawisk. W pedagogice badanie przyczyn pojawiania się zarówno pożądanych zmian w osobowości wychowanków, jak i zmian destruktywnych zaczyna się coraz częściej traktować z punktu widzenia ich c.: likwidacja właściwych przyczyn zmian niepożądanych oraz wzmacnianie przyczyn konstruktywnych prowadzi do osiągania celów edukacji.

etyka (gr. ethikós — moralność]: 1) Nauka o moralności, na ogół traktowana jako dyscyplina filozoficzna, której przedmiotem jest teoria dobra, a więc ustalanie, co jest dobre, a co złe z moralnego punktu widzenia. Zazwyczaj e. dzieli się na — aksjologię, czyli teorię wartości, zajmującą się gł. teorią dobra moralnego, i — d eon to logię, czyli naukę o powinnościach. W Polsce szczególne zasługi w przenoszeniu zagadnień e. na grunt wychowania ma T. Kotarbiński, twórca systemu tzw. etyki niezależnej, tj. uniezależnionej od systemów religijnych, oraz wzoru osobowego tzw. człowieka spolegliwego, którego cechuje „sentyment dla istot bronionych” i „waleczność w stosunku do sił grożących istotom podopiecznym”. 2) Ogół ocen i norm moralnych.

eutyfronika (gr.], nauka o ochronie człowieka przed procesami cywilizacji przemysłowo-maszynowej i o sposobach przeciwstawienia się im w celu zachowania i rozwinięcia humanistycznych wartości.

Falski 75

ewolucja (łac. evolutio — rozwinięcie), proces stopniowego przechodzenia od niższych stadiów rozwoju do wyższych, od form prostszych do bardziej złożonych. E. jako proces rozwoju wiąże się z pojęciem postępu; odwrotnością c. jest regresja lub inwolucja, które to terminy są synonimami zmian

0    charakterze wstecznym. Proces rozwoju, w którym zmiany mają charakter gwałtowny (skokowy), nosi miano rewolucji.

Expcrłmental School, słynna szkoła eksperymentalna przy Uniw. Chicagowskim założona w 1896 przez J. Deweya, w której doświadczalnie sprawdzał on swoje założenia pedagogiczne, a przede wszystkim efektywność zasady „uczenia się przez działanie*' (learning by doing). Przykład tej szkoły, prowadzonej do 1903, zachęcił do eksperymentowania wiele szkół w Ameryce

1    Europie.

Eyscnck Hans Jurgen (ur. 4 III 1916 w Berlinie), psycholog angielski; studiował w Niemczech, Francji i Anglii, doktorat uzyskał w Uniw. Londyńskim 1940, tam był zastępcą profesora w Insi. Psychiatrii {readcr)> sporadycznie prowadził wykłady w uniwersytetach amerykańskich; od 1955 profesor w Inst. Psychiatrii Uniw. Londyńskiego. Zainteresowania E. koncentrują się na problematyce osobowości, jej strukturze i odchyleniach od normy oraz na problemach epistcmologicznych psychologii. Główne prace: Dimemiom of Personality (1947), The Scicntific Siudy of Personality (1952), The Siructure of Humań Personality (1953), Uses and Abuses of Psychology (1953), Sensc atid Nonsense in Psychology (1957), Handbook of Abnormal Psychology (1960), Crime and Personality (1964), Smoking, Health and Personality (1965), The Biological Bańs of Personality (1967), Psychology is about People (1972), The Mcasurement of Intelhgence (1973), The Ineguality of Man (1973), Knotc Your Oum Personality (1977).

fakultatywne zajęcia, dodatkowe zajęcia lub -» przedmioty nauczania (studiów), które uczący się mogą wybrać, uzupełniając podstawowy -* program nauki; zdolnej młodzieży f.z.

stwarzają możliwość rozszerzenia i pogłębienia wiedzy w wybranych dziedzinach.

fakultet (łac.) -* wydział w uczelni wyższej^

Falski Marian, pseud. Rafał Praski (1881-1974), pedagog i działacz oświatowy, autor elementarza. Po ukończeniu studiów politechnicznych zajmował się działalnością polityczną, za którą był więziony w Cytadeli. W latach 1919--39 prowadził jako pracownik Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ośrodek badawczy zajmujący się organizacją szkolnictwa, siecią szkolną i statystyką oświatową. W 1931 jako jeden z 4 ekspertów Ligi Narodów przebywał w Chinach, badając możliwości przebudowy oświaty w tym kraju.