06b

•J'

J-ł *1

i fl.

im pierwszeństwo. Jednakże tego podziału funkcji nie da się jednoznacznie uogólnić.

In wen ta-    Systematykę znaków teatralnych jako pierwszy próbował

ryzacja stworzyć Tadeusz Kow/an t-1%8). Jego model był wprawdzie poddawany modyfikacjom (=> Fischer-Lichte 1983a; Elam 1980), ale nie uległ zasadniczym zmianom. Poniższy schemat odwołuje się do Kowzana, został jednak w nieznaczny sposób zmodyfikowany.

Systemy znaków teatralnych według Kowzana

	wykonawca*-;	przestrzeń ■
znaki wizualne ■V%‘ O*®? UW:	Si ul . ruch . ...... ..... . kotlin,ii . *.fVvv*n	rekwizyt • ' ■ ■ ^J •• ' •oświetlenie '; • :^l , : :S-;sn:v rv(.^</tf..;Oż;:fm Lvr;rkĄ>: •• -v. •;
znaki akustyczne • ,* ■)'<«<^- #*» *	intonacja :> <»•« •••••«;• r- •>.!•' •    muzyka *    ' . ’ - - ;> efekt dźwiękowy	słowo • intonacja hf/tś ' ' = •' ft -muzyka efekt dźwiękowy

Podczas gdy np. znaki odnoszące się do przestrzeni Ko-wzan* przyporządkowywał kategorii znaków wizualnych, to tutaj są one sklasyfikowane także jako znaki akustyczne, gdyż przestrzeń w teatrze bywa czasami sugerowana w sposób czysto al^P/^zny_p.l7^j5p&lhc) efekty dźwiękowe.

Możliwe są inne podziały lub układy systemów znaków teatralnych, np. na zasadzie opozycji: tymczasowe (systemy znaków odnoszące się do wykonawcy) i trwałe (odnoszące się do przestrzeni) (=> Fischer-Lichte 1983a: 27).

Terminologia Podstawowy problem w związku z przenoszeniem osiągnięć semiotyki lingwistycznej na grunt nauki o teatrze ma charakter

’ for. klasyfikację znaków teatralnych zaproponowani) przez Kowzana (=> Degler 197óa: 319); (przyp. ilum.).

terminologiczny. Traktowanie teatru w sposób analogiczny do języka prowadzi do powstania słownika, który nie zawsze przyczynia się do pojęciowej przejrzystości w odniesieniu do procesów teatralnych. Najwyraźniej widać to w powszechnym stosowaniu pojęcia tekstu, które jest używane nic tylko w odniesieniu do tekstu dramatycznego (sztuki), ale także na określenie samego przedstawienia. Niejasne jest również m.in. pojęcie kodu, gdyż w przypadku kodu teatralnego,chodziło .proces komunikacyjny, który równocześnie posługuje sję kilkoma systemami znaków, posiadającymi znowu swoje własne kody.

i ( •' ii >

Kody

1’rzeldad wew nętrzny i zewnętrzny

Obok pojęcia znaku także termin ’kod’ należy do najczęściej używanych pojęć semiotyki. Dla potrzeb semiotyki teatru Erika Fischer-Lichte zdefiniowała kod jako repertuar, względnie system znaków wraz z porządkującymi go zasadami:

Pod pojęciem 'kod teatralny’ , rozumiemy cały repertuar znaków, jak również wszystkie zasady syntaktycznc, semantyczne i pragmatyczne, które s;j używane przy realizacji poszczególnych dziel (inscenizacji) i leż;| u podstaw większości dziel (1990: 65).

Ściśle biorąc, podporządkowanie kodu regułom stoi w sprzeczności z jednorazowością przedstawienia. Albo mówiąc inaczej: to, co interesujące w przedstawieniu polega na sposobie posługiwania się normami kodu teatralnego, ale ono samo nie może być traktowane jako uzewnętrznienie kodu.

Tę pozorną sprzeczność zażegnała Erika Fischer-Lichte wprowadzając parę pojęć: przekład wewnętrzny i zewnętrzny. ‘Przekład’ w sensie ogólnym odnosi się do tworzenia znaczeń. PPrzeklad wewnętrzny’ należy rozumieć jako proces tworzenia znaczeń, który następuje wskutek relacji wewnątrztekstowych względnie wcwnątrzscenic/.nych: oznaczą to, żc inscenizacja albo tekst teatralny same mogą stworzyć własny system znaczeń, kóKerentny względem tego tekstu czy inscenizacji. Przykładem przekładu wewnętrznego byłaby inscenizacja, w której wszyscy mężczyźni graliby role kobiece, zaś wszystkie aktorki objęłyby role męskie. Byłaby to jednorazowa, podjęta tylko w tej inscenizacji strategia tworzenia znaczeń, której zrozumienie nie wymaga żadnej szczególnej znajomości kultury.

85