087 4

Samo pojęcie "wielkość ziarna" jest pojęciem niejednoznacznie określonym i może być różnie interpretowane. Miarą wielkości ziarna może być np. średnia powierzchnia przekroju ziarna, średnia liczba ziarn na jednostkę powierzchni zgladu, średnia sred-. nica płaskiego ziarna, średnia cięciwa ziarna i w końcu numer wielkości ziarna, np według PN-84/H 04507.

Metody określenia wielkości ziarna można podzielić na porównawcze (porównywanie ze wzorcami wielkości ziarna ) i bezpośrednie. Problem określenia, a w zasadzie interpretowanie wielkości ziarna zmierzonej na płaskim przekroju (zgładzie) jest znacznie bardzej skopiikowany. Można go zilustrować w sposób natępujący. Jeżeli przyjmiemy, że mamy do czynienia z przypadkiem idealnym, kiedy wszystkie ziarna w polikrysztale są identyczne pod względem wielkości i kształtu, to taki przypadek można modelować przez wypełnienie przestrzeni bez reszty wielościanami.

Wykazano, że najbardziej funkcjonalnymi modelami ziarna jest czternastościan Kelvina (rys.10.1). Można posługiwać się również innymi modelami (rys.10.1). Gdyby analizować płaskie przekroje takich modeli polikryształu, to okazuje się, że na przekrojach nie uzyskuje się jednorodnego pod względem wielkość i kształtu układu płaskich ziarn (rys.10.1 ). Jeżeli więc w praktyce uzyska się mało prawdopodobny układ jednorodnych płaskich ziarn (np.sześciokątów), to w przestrzeni nie odpowiada temu układ jednorodnych pod względem kształtu i wielkości wielo-ścianów. W rzeczywistości sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana .ponieważ polikryształ składa się z niejednorodnych pod względem wielkości i kształtu przypadkowych brył, co na zgładzie może dawać dowolne konfiguracje płaskich ziarn zarówno pod względem wielkości, jak i kształtu.

Istnieją prace zmierzające do określenia kryteriów i miar jednorodności i wielkości ziarna. Jednak proponowane rozwiązania są bardzo pracochłonne i skomplikowane, co skłania praktyków do określania wielkości ziarna za pomocą wcześniej wspomnianych wielkości.

Metoda porównawcza pomiaru wielkości ziarna, a ściślej śred

niej powierzchni ziarna, względnie średniej liczby ziarn na po-

Rys.10.1. Model polikryształu o ziarnach jednorodnej wielkości:

a)    przestrzeń wpełniona wielościanami typu A, B, C,

b)    obraz przykładowego płaskiego przekroju, A -czternastcściany Kelvina, B - czternastek dany Wil-liamsa, C - dwunastościany rombowe

i

167