101

Podstawowe wiadomości o budowie i funkcjach życiowych roślin zielonych

dowego i gąbczastego, gdzie bierze udział w różnych reakcjach, a następnie przez aparaty szparkowe liści następuje jej transpiracja (wyparowywanie).

Pobieranie i przewodzenie wody odbywa się dzięki mechanizmom aktywnym (umiejscowionym w korzeniach roślin) oraz mechanizmom pasywnym w liściach (transpiracja). Pobieranie i oddawanie wody przez roślinę związane jest z procesami dyfuzji i osmozy. Dyfuzja jest zjawiskiem naturalnym, polegającym na przemieszczaniu się cząsteczek substancji rozpuszczonej w kierunku od stężenia większego do mniejszego (zachodzi zgodnie z gradientem stężeń, a więc nie wymaga dodatkowego źródła energii).

Pobieranie wody przez korzenie przebiega, w znacznym stopniu, na zasadzie osmozy, czyli przenikania jej przez błonę półprzepuszczalną (plazmolemmę) z miejsc o mniejszym stężeniu w tym przypadku z roztworu glebowego - do miejsc o większym stężeniu. Błona półprzepuszczalną ma pory o zróżnicowanej średnicy, przez które łatwo przepuszcza małe cząsteczki wody, a trudniej cząsteczki cukru. Na zasadzie osmozy zachodzi także transport wody na małe odległości w tkankach, z komórki do komórki. Ruch wody przez błonę półprzepuszczalną, zgodny z omówionym gradientem aktywności wody, trwa do momentu wyrównania stężeń (w stanie równowagi woda przemieszcza się przez błonę półprzepuszczalną z tą samą prędkością w obu kierunkach). Osmoza stanowi mechanizm pobierania wody przez komórki, m.in. jest odpowiedzialna za zjawisko plazmolizy w komórkach roślinnych - jeżeli stężenie roztworu otaczającego komórkę jest większe od stężenia soku komórkowego, to woda odciągana jest z komórki do otoczenia. Komórka traci wówczas turgor. Na skutek plazmolizy roślina więdnie, następuje tzw. susza fizjologiczna. Plazmoliza może być jednak procesem odwracalnym.

Osmoza w życiu roślin jest bardzo ważna, gdyż przyczynia się do zapewnienia właściwego turgo-ru roślin, regulacji zawartości wody niezbędnej do pobierania, przekazywania i rozprowadzania różnych związków, a także jest warunkiem odporności roślin na niesprzyjające warunki uprawy, takie jak okresy suszy i zbyt niska temperatura. Ponieważ woda w roślinie przepływa na zasadzie siły ssącej komórki, więc ruch ten ustaje w chwili zrównoważenia siły osmotycznej w komórkach, gdy natomiast siła osmotyczna w komórce jest równa zeru, a turgor jest największy, przepływ wody ustaje. Ruch wody w roślinie (od korzeni do liści) odbywa się wbrew przyciąganiu ziemskiemu. Wyspecjalizowane komórki korzenia mają też zdolność aktywnego wtłaczania pobranej wody do sąsiednich komórek i do wiązek przewodzących. W ten sposób powstaje parcie korzeniowe - ciśnienie tłoczące wodę w naczyniach i powodujące wyciekanie soku z naciętych pędów drzew na wiosnę lub wydzielanie kropelek wody na brzegach liści przez tzw. szparki wodne (gutacja). Oprócz parcia korzeniowego źródłem siły, która tłoczy wodę w roślinie ku górze, jest również wyparowywanie jej przez liście, czyli transpiracja. Ubytek wyparowanej wody uzupełniany jest stale wodą pobieraną z gleby. Jest to więc proces ciągły, regulowany przez roślinę. Transpiracja zależy od gatunku rośliny, temperatury otoczenia, ruchu powietrza, liczby aparatów szparkowych, ilości światła i wody. Największa transpiracja zachodzi przy wysokiej temperaturze otoczenia, małej wilgotności powietrza i dużym wietrze. Poza wyparowywaniem wody przez aparaty szparkowe, transpiracja może się także odbywać całą powierzchnią rośliny (transpiracja kutykularna), znaczenie jej jest jednak marginalne. W okresie wegetacyjnym roślina pobiera ogromne ilości wody, chociaż do swojego rozwoju wykorzystuje zaledwie kilka procent (kukurydza pobiera ok. 200 I). Niedobór wody w podłożu prowadzi do słabego wzrostu rośliny, utraty turgoru i więdnięcia. Z kolei nadmiar wody w podłożu powoduje obumieranie korzeni, ponieważ wszystkie przestrzenie glebowe wypełniają cząsteczki wody i nie ma już miejsca na tlen. Korzenie roślin potrzebują do oddychania tlenu atmosferycznego. Gdy go nie ma - óuszą s\ę, roś\Yrta umiera. \Noóa    \es\ me tyWo nn poó\ożu, \es\. \ćw(\\eź wtaojk-

ność powietrza wokół rośliny (inne wymagania w tym zakresie mają rośliny stref tropikalnych, a ne rejonów pustynnych).

104

ABC Florystyki