93

Podstawowe wiadomości o budowie i funkcjach życiowych roślin zielonych

Plastydy są specyficznymi organellami komórek roślin samożywnych oraz niektórych pierwotniaków, ściśle związanymi z syntezą i gromadzeniem cukrów. Na podstawie zabarwienia i spełnianej funkcji plastydy dzieli się na trzy grupy: chloroplasty, chromoplasty i leukoplasty.

•    Chloroplasty zawierają zielony barwnik - chlorofil; występują w komórkach blaszki liściowej i innych organach wybarwionych na zielono, np. owocach. Ciałka zieleni biorą udział w procesie fotosyntezy. Liczba chloroplastów jest różna i zależy od typu komórek (komórki niektórych glonów zawierają tylko jeden chloroplast o charakterystycznym kształcie).

•    Chromoplasty zawierają również inne barwniki - żółty ksantofil i pomarańczowoczerwony karoten. Są mniejsze od chloroplastów i różnią się od nich kształtem. Występują np. w korzeniu marchwi, miąższu owocu dzikiej róży, liściach okwiatu niektórych roślin.

•    Leukoplasty są bezbarwne; przeważnie znajdują się w komórkach, które nie są wystawione na bezpośrednie działanie światła słonecznego. Gromadzą się w nich substancje zapasowe, przede wszystkim skrobia.

Mitochondria to niewielkie organella komórkowe, które stanowią centra energetyczne komórki. Odgrywają ważną rolę w przemianie materii, szczególnie w procesie oddychania wewnątrzkomórkowego.

Błona komórkowa (plazmalemma) jest delikatną strukturą otaczającą cytoplazmę wraz z jej elementami. Warunkuje odrębność komórki jako podstawowej jednostki żywej materii. Zbudowana z lipidów i białek ma charakter półprzepuszczalny i odgrywa bardzo ważną rolę w metabolizmie, transporcie wewnątrzkomórkowym i wydalaniu. Jest zdolna do odbioru i przekazywania różnych informacji pochodzących ze środowiska zewnętrznego. Stanowi selektywną barierę, która reguluje transport substancji między komórką a otoczeniem. Błoną komórkową (tonoplastem) otoczona jest także wakuola.

Aparat Golgiego występuje w cytoplazmie komórek eukariotycznych, a do jego podstawowych funkcji należą: gromadzenie, segregacja i przebudowa białek (powstają glikoproteiny).

Rybosomy zbudowane są z białek zasadowych i RNA, biorą udział w syntezie białek z aminokwasów (translacji). Występują w cytoplazmie. mitochondriach i chloroplastach. Liczba rybosomów w komórce może dochodzić do kilku milionów.

Lizosomy występują w cytoplazmie komórek eukariotycznych. Zawierają zespoły enzymów hydro-litycznych. Ich główną funkcją jest trawienie substancji pochłoniętych przez komórkę, a także, w pewnych przypadkach, likwidacja jej własnych, niepotrzebnych składników.

Martwe składniki komórki

Błona (ściana) komórkowa jest zewnętrzną osłoną komórki roślinnej - pełni funkcje ochronne i nadaje jej kształt. Jest przepuszczalna dla wody i soli mineralnych. Najważniejszym składnikiem ściany komórkowej jest celuloza. Gdy komórka przestaje rosnąć, rozbudowa błony może odbywać się dalej - powstają błony wtórne (zawierające znacznie więcej celulozy), które ulegają np. inkrustacji związkami mineralnymi - krzemionką lub węglanem wapnia, a także ligniną (powoduje to stwardnienie błony komórkowej, która staje się słabo przepuszczalna dla wody i powietrza, czego konsekwencją jest zamieranie protoplastu). W komórkach powierzchniowych rośliny w ścianie komórkowej mogą się odkładać związki o charakterze tłuszczowym: kutyna i wosk, a w tkance korkowej błony komórkowe ulegają korkowaceniu.

Wakuole (wodniczki) są składnikami komórek roślinnych, otoczone pojedynczą błoną zwaną tonoplastem. W młodych komórkach wakuole są małe, ale liczne, w starszych występuje przeważnie duża wodniczka centralna (niekiedy wypełnia 90% objętości komórki). W jej wnętrzu znajduje się sok komórkowy (wakuolamy), będący wodnym roztworem różnych związków chemicznych, np. cukrów, bia-

96

ABC Florvstvki