102,103 2

102

Dowolność

odczytywania

Fenomenologia a strukturalizm

Opozycja intencji i tekstu

Gadamera koncepcja fuzji horyzontów

Teorie literatury XX wieku

się twórczej aktywności czytelnika. Jak pisał Sartrc, „autor pisze zatem, hy odwo łać się do wolności czytelnika, i domaga się jej, aby jego dzieło zaistniało"’³. Wpm wadzając na tcoretycznolitcracką scenę czytelnika w głównej roli, fenomcnoln' gowie starali się jednak, w myśl zaleceń Husscrla dbającego o czystość opisu, unl kać posądzenia o dowolność odczytywania. Jest pewne - pisał Iscr - że każda odpowiedź na tekst jest subiektywna, lecz nie oznacza to, że tekst znika w pry watnym świecie swych indywidualnych czytelników”. Lekturze nic zagraża to I niebezpieczeństwo, albowiem sumowanie znaczenia tekstu nie jest kwestią jednostkowych kaprysów, lecz wypełniania warunków wpisanych w strukturę same go dzieła⁹⁴. Sens dzieła powstaje na przecięciu dwóch perspektyw: tekstu i rcccp cji, czyli złożonego oddziaływania samego dzieła oraz recepcji historycznie uwa runkowanego czytelnika.

W ten sposób fenomenologia sytuuje się na przeciwległym biegunie struktura lizmu Jeśli chodzi o genezę znaczenia: dla strukturalistów znaczenie wytwarzam jest poprzez relacje wewnątrzsystemowe (wewnątrztekstowe), dla fenomcnologó przez akt świadomości intencjonalnej. Opozycja systemu (tekstu) i aktu (intencji) tworzy najogólniejsze ramy dwudziestowiecznych teorii literatury'⁵.

Obecnie fenomenologia utraciła swą niegdysiejszą dynamikę, a środowisko j fenomenologiczne nic bierze już tak ożywionego udziału w dyskusjach na temat literatury. Za najciekawszą, krytyczną kontynuację myśli Husscrla należy uzm hcrmeneutycznc dociekania Hansa-Georga Gadamera i Paula Ricoeura, któ* rc wiele także zawdzięczają wczesnym rozprawom ucznia Husscrla Martin Heideggera, oraz prace Hansa Roberta Jaussa, który udanie zastosował Gada-merowską koncepcję fuzji horyzontów do badań historycznoliterackich⁹⁶. Tcoi Ingardena, choć należą niewątpliwie do kanonu wiedzy tcorctycznolitcracku nic znajdują dziś wielu zwolenników, co należy tłumaczyć ich nikłą przydatne ścią w procesie interpretacji poszczególnych tekstów i znikomym zaintereso\ nicm dla kontckstualnego usytuowania literatury. Nadzieje Husscrla na stworze nie bezzałożeniowego fundamentu wszelkich nauk także - w świetle rozwoje dwudziestowiecznej filozofii i wiedzy o literaturze - okazały się płonne. Upadł też jeden z najważniejszych pewników fenomenologii Husserlowskicj - przelot nanie, iż teorię definiujemy przez „idealną treść możliwego poznania"⁹'’, a takJ przeświadczenie, iż „królestwo prawdy obiektywnie dzieli się na obszary”’* odpowiadające określonym dyscyplinom naukowym. Intensywny rozwój badań interdyscyplinarnych oraz intensywna nieufność wobec Teorii nie dają się uzgodnić z fenomenologicznym postulatem czystego opisu ejdctyczncgo.

⁴³ J.P. Sartrc, Czym jest literaturaf Wybór szkiców krytycznoliterackich, wybór A. Tatarkiewicz, tłum.J. Lałcwicz, wstępT.M.Jaroszewski,Warszawa 1968,s. 195.

•* Zob. W. Iscr, The Act of Reading: A Tbeory of Aesthetic Response, Baltimore-Lomlon 197H, ». 49-50-

⁴³ Zob. W. Ray, Literary Meaning: From Phenomenology to Deconstruction, Oxford 1984.

^ Zob. 1 l.R.Jmm, Historia literatury jako prowokacja dla nauki o literaturze, op. cit.

F.. I luucrl, Padania logiczne, t. 1 ,op. cit, i». 140.

Ibidem, t. 1,1. tę.

Ol^fonologia

§§«*•    Pierwsza książka 1 lusscrla: PbUosofthie der Arithmetik. Psycbologiscbe undLogischr

[    Untersuchungen.

9»*r    Pierwsza wzmianka polska o 1 lusscrlu: Władysław I Icinrich publikuje recenzji,-

H    z Filozofii arytmetyki.

■Ni n#oi: I lusscrl publikuje Logische Untersuchungen (PaJama logiczne). Po raz pierwszy |    w jego pismach pojawia się określenie    „fenomenologia".

W tym samym czasie Freud drukuje Objawianie marzeń sennych, le dwa dzieła §j.    wyznaczają do dziś bieguny dwudziestowiecznej    teorii.

I IV

w<

Vb

«*♦/

MMi

I lusscrla wykłady o wewnętrznej świadomości czasu (opublikowane w 1928 roku). Wykłady ł lusscrla pod tytułem Idea fenomenologii.

Hosophie ais strenge Wissenscbaft (Filozofia jako ścisła nauka) Husscrla. Gwałtowny atak na wszelkie formy relatywizmu.

|t|i

/ahr/cnic Jahrbuch fiir Philosophie und phanomcnologischc Forschung",gdzie ukażą się zarówno Idee czystej fenomenologii Husscrla (jako tom pierwszy), jak 1 San undZeit (Bycie i czas) Heideggera.

It*’

I luK-icrl obejmuje katedrę we Fryburgu. Asystentką Husscrla zostaje Kdyta Stein, której zadaniem było odczytanie i zredagowanie stenogramów dotyczących najważniejszych kwestii fenomenologii.

I hiktorat Ingardena u Husscrla we Fryburgu na temat filozofii Bergsona.

ItMtl M * • I leldcggcr jest asystentem Husscrla we Fryburgu.

' i    tein und /,-u I iridrggcra (/ dcd\k.uj.) dla I Iusmtla >. gd/10 len.•mrn«dogu ..kr.-

Ęfj-    4li.ua |< 1 |ik.. ...-i.t.>1. .gia lund.uiu-nt.ilna" / hirtn Mci.i. ;•>•.' r pt/< >ni. -/./.. jc.l

W    Itak I. ii'<nu >>. >1. ’;•><; na pi 1 mi b.-i incuniiy ki IV/<- l-imin. 11.-I.-pi.1 ic.lc .twa |c 1

W    lt«’ 1 tn «• 11 <• u t v k ,| w pierwotnym tego słowa zn.u /cum. wedle ktorego jest t.>

_    Intnpretowanlc", W semestrze letnim I icidcggcr prowadzi wykłady pod tytułem

/)// (irundjro/demeder P/uinomenofogie,opublikowane dopiero w 1975 roku. l)o Wodzi, ie fenomenologia powinna hyó filozofią hycla (Sein),» nic poznania.