102,103

102

Dowolność

odczytywania

Fenomenologia a strukturalizm

Opozycja intencji i tekstu

Gadamera koncepcja fuzji horyzontów

Teorie literatury XX wieku

się twórczej aktywności czytelnika. Jak pisał Sartre, „autor pisze zatem, by odwo« łać się do wolności czytelnika, i domaga się jej, aby jego dzieło zaistniało”⁹³. Wpi u* wadzając na teoretycznoliteracką scenę czytelnika w głównej roli, fenomenologowie starali się jednak, w myśl zaleceń Husserla dbającego o czystość opisu, unikać posądzenia o dowolność odczytywania. ,Jest pewne - pisał Iser - że każda odpowiedź na tekst jest subiektywna, lecz nie oznacza to, że tekst znika w pry watnym świecie swych indywidualnych czytelników”. Lekturze nie zagraża In niebezpieczeństwo, albowiem sumowanie znaczenia tekstu nie jest kwestią jrd nostkowych kaprysów, lecz wypełniania warunków wpisanych w strukturę same go dzieła⁹⁴. Sens dzieła powstaje na przecięciu dwóch perspektyw: tekstu i reccp cji, czyli złożonego oddziaływania samego dzieła oraz recepcji historycznie uwa runkowanego czytelnika.

W ten sposób fenomenologia sytuuje się na przeciwległym biegunie struktura lizmu, jeśli chodzi o genezę znaczenia: dla strukturalistów znaczenie wytwarzam' jest poprzez relacje wewnątrzsystemowe (wewnątrztekstowe), dla fenomenologów przez akt świadomości intencjonalnej. Opozycja systemu (tekstu) i aktu (intencji) tworzy najogólniejsze ramy dwudziestowiecznych teorii literatury⁹⁵.

Obecnie fenomenologia utraciła swą niegdysiejszą dynamikę, a środowisku fenomenologiczne nie bierze już tak ożywionego udziału w dyskusjach na temat literatury. Za najciekawszą, krytyczną kontynuację myśli Husserla należy uznać hermeneutyczne dociekania Hansa-Georga Gadamera i Paula Ricoeura, któ re wiele także zawdzięczają wczesnym rozprawom ucznia Husserla Martina Heideggera, oraz prace Hansa Roberta Jaussa, który udanie zastosował Gada merowską koncepcję fuzji horyzontów do badań historycznoliterackich⁹⁶. Teori Ingardena, choć należą niewątpliwie do kanonu wiedzy teoretycznoliterackicj, nie znajdują dziś wielu zwolenników, co należy tłumaczyć ich nikłą przydatno ścią w procesie interpretacji poszczególnych tekstów i znikomym zainteresowaniem dla kontekstualnego usytuowania literatury. Nadzieje Husserla na stworze nie bezzałożeniowego fundamentu wszelkich nauk także - w świetle rozwoj dwudziestowiecznej filozofii i wiedzy o literaturze - okazały się płonne. Upadł też jeden z najważniejszych pewników fenomenologii Husserlowskiej - przeko nanie, iż teorię definiujemy przez „idealną treść możliwego poznania”⁹⁷, a także przeświadczenie, iż „królestwo prawdy obiektywnie dzieli się na obszary”^{1 2 3 4 5}'' od powiadające określonym dyscyplinom naukowym. Intensywny rozwój badań in terdyscyplinarnych oraz intensywna nieufność wobec Teorii nie dają się uzgod nić z fenomenologicznym postulatem czystego opisu ejdetycznego.

• hronologia

•    Pierwsza książka Husserla: Philosophie der Arithmetik. Psycho/ogische und Logische

Untersuchungen.

i" i    Pierwsza wzmianka polska o Husserlu: Władysław Heinrich publikuje recenzję

Z Filozofii arytmetyki.

n»oii I iusscrl publikuje Logische Untersuchungen (Badania logiczne). Po raz pierwszy w jego pismach pojawia się określenie „fenomenologia”.

W tym samym czasie Freud drukuje Objaśnianie marzeń sennych. Tc dwa dzieła wyznaczają do dziś bieguny dwudziestowiecznej teorii.

I lusserla wykłady o wewnętrznej świadomości czasu (opublikowane w 1928 roku).

I    Wykłady Husserla pod tytułem Ideafenomenologii.

I 1    Philosophie ais strenge Wisscnscbaft (Filozofia jako ścisła nauka) 1 lusserla. Gwał

towny atak na wszelkie formy relatywizmu.

11> Założenie .Juhrbuch fur Philosophie und phanomenologische Forschung", gdzie ukażą się zarówno Idee czystej fenomenologii Ylusserla (jako tom pierwszy), jak t Setn und Zeit (Bycie i czas) Heideggera.

■ I lir.m i | obejmuje katedrę we Fryburgu. Asystentką Husserla zostaje Edyta Stein, której zadaniem było odczytanie i zredagowanie stenogramów dotyczących naj wa/uicjszych kwestii fenomenologii.

I*    I łoktorat Ingardena u Husserla we Fryburgu na temat filozofii Bergsona.

II...!.    ..... tentem I lusserla we Fryburgu.

P|tjp    Itin U"tl Zeit I Indegger.i (/ deilykacją dla I lusserla),gdzie fenomenologia okre

®    tlona |t".l jako „ontiilogia fundamentalna" Dawtn ! leideggei przemicszi za jed

nul. leiiomenoliigię na grunt hermeneutyki Pisze: „Fenomenologia jestestwa jest

lt # t iii e II e 11 1 y k ą w pierwotnym tego słowa znaczeniu, wedle którego jest to llltripielowanie"W semestrze letnim I leideggei prowadzi wykłady pod tytułem

Ihe (!ivndpro/>/eme det Phanomeno/ngie, opublikowane dopiero w 1 u/s roku. I )n Wodzi, Ze fenoinenologiii powinna byt' filozofią bycia (Sei 11), a nie poznaniu.

1

⁹¹ J.P. Sartre, Czym jest literatura? Wybór szkiców krytycznoliterackich, wybór A. Tatarkiewicz,

2

tłum. J. Lalcwicz, wstępT.M. Jaroszewski, Warszawa 1968, s. 195.

3

⁹⁴ Zob. W. Iser, The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response, Baltiinorc-London 1978,

4

s. 49-50.

5

Zob. W. Ray, Literary Meaning: From Phenomenology to Deconstruction, Oxford 1984.

⁹⁴ Zob. H.R. JauM, Historia literatury jako prowokacja dla nauki o literaturze, op. cit.

⁹⁷ I⁷.. I lunierl, Radania logiczne, t. 1, op. cit., 8.140.

⁹" Ibidem, t. 1,11.15,