10728900f3290113790977&7201214 n

Upodobnienia fonetyczne (asymiiacje fonetyczne)

Upodobnienia fonetyczne (asymilacje fonetyczne)

Jest to zjawisko fonetyczne polegające na częściowym lub całkowitym dostosowaniu danej spółgłoski do artykulacji głosek sąsiednich. Upodobnienia fonotyczne są rozultaiom płynnego mówienia i łączenia się ze sobą poszczególnych . głosek Tracą one wówczas niektóre cechy pierwotne albo nabywają cech wtórnych Upodobnienia mogą zachodzić pod względom:

•    dźwięczności;

•    miejsca artykulacji;

•    stopnia zbliżenia narządów mowy.

Upodobnienia mogą mieć kierunek:

•    postępowy, kłody spółgłoska następująca wpływa na spółgłoskę poprzedzającą:

•    wsteczny, kiedy spółgłoska następująca ulega wpływowi głoski ją poprzedzającej. Upodobnienia zachodzą

•    wewnątrz wyrazu (-* upodobnienia śródwyrazowe. wewnątrzwyrazowe);

•    na styku wyrazów ( . upodobnienia między wyrazowe).

Upodobnienia lonotyczno to inaczej asymilacjo fonotyczno.

(rob lo/ » Ubozdźwlęcznlenio » UdZmięcznionlo > Upodobnienia pod względom atopnla zbliżenia narządów mowy > Upodobnienia pod względem mlojaco artykulacji ► Upodobnienia fonetyczne Śródwyrazowe » Upodobnienia fonotyczno między wyrazowa)

Upodobnienia fonetyczne międzywyrazowe

Są to upodobnienia zachodząco na styku dwóch wyrazów. Upodobnienia międz wyrazowo są najczęściej -• upodobnieniami pod względem dźwięczności Mają kierunek wsteczny, to znaczy. 20 wymowa głoski osiainio| (wygłosowej) wyra poprzedzającego zależy od .jakości* głoski zaczynającej (nagłosowej) wyraz na stępny. Np. koócowa głoska wyrazu kot jest bezdźwięczna, jeśli jednak wym płynnie, bez pauzy grupę wyrazów: kot „bury. to głoska I zabrzmi jak jej dźwi ny odpowiednik, czyli d (wym. kod,bury). Mówimy więc. że nastąpiło tu up menie międzywyrazowe. polegające na tym, że wygłosowa głoska t w wyra kot upodobniła się pod względom dźwięczności do nagtosowoj głoski b w wyr zie bury. czyli głoska t uległa • udżwięcznienlu. Podobny proces możemy obs wować w takich połączeniach między wyrazami, jak np. las^duźy wym. laz\ud kosmyk ^wlos&w wym. kosmyg^włosów, lot^bociana wym. loduboctana.

Na styku dwóch wyrazów może także dochodzić do > ubczdzwięcznionia gis ski wygłosowej wyrazu poprzedzającego, pod wpływom głoski nagłosowej w zu nasłępnego, np. kod -pocztowy wym. koKpocztowy. /eb..krowy wym. lep kr Chleb-.,•stary wym. cMep.ysiary.

Omówiono wyżej sposoby wymawiania są powszechne, właściwe polszczy ogólnej. Jeżeli jednak po wyrazie kończącym się spółgłoską inną niż półot (m. n, r, 1.1) następuje wyraz zaczynający się od samogłoski, spółgłoski pótot tej lub/, to wymowa końcowych spółgłosek jest dwojaka:

• mieszkańcy Wielkopolski. Kujaw, Małopolski i Śląska wymawiają je dźwięcz Tak np. grupy wyrazów: kosz owoców i nóż ostry: slup metrowy I grób kość niezgody 1 gwóźdź nowy. włos rudy i wOz rozklekotany, kot ładny 1 ród I wy będą brzmiały jednakowo dźwięcznie, a więc: kot owoców 1 nóż ostry: s

motrov/y i grób matki: koźdt niezgody i gwoźdź nowy, wtoz rudy i wóz rozklekotany: kod ładny i ród łaskawy. Mówimy więc. żo wymowa krakowsko-poznańska jest udźwięczmająca;    *

• mieszkańcy Mazowsza i Pomorza wymawiają je bezdźwięcznie, czyli lak jak przed pauzą lub spółgłoską bezdźwięczną Tak więc podano wyżej przykłady grup wyrazowych będą brzmiały tu jednakowo bezdźwięcznie, kosz owoców i nósz ostry, stup metrowy i gróp matki: koić niezgody i gwótt nowy: włos rudy i wós rozklekotany: kot ładny i rót łaskawy. Mówimy zatem, że wymowo pomorsko-mazowiecka josł ubozdźwięczniająca.

Spółgłoski występujące na końcu przyimków wymawiamy na terenie całej Polski jednakowo, tj. bezdźwięcznie przed spółgłoskami bezdźwięcznymi (np. Des pieniędzy, nat stokiem, 1 stawie), dźwięcznio - przed spółgłoskami dźwięcznymi (np. boz domu, nad łąkę, pod oknem). Wszystkie przyimki zapisujemy jednakowo, mimo różnej wymowy: bez. nad, pod, z, w itd.

Upodobnienia fonetyczne śródwyrazowe

Są to upodobnienia fonetyczne zachodząco między spółgłoskami wewnątrz wyrazu. Najczęściej mają kierunek wsteczny < to znaczy, że głoska wcześniejsza upodabnia się pod Jakimś względem do głoski następnej. Np. pierwotnie dźwięczne głoski w. b, z, d brzmią w wyrazach: krówka, wstać, powtórka, trąbka, kózka, fiodkładka jak ich bezdźwięczne odpowiedniki, czyli: /. p, s, t. Mówi się. źe głoski w. b. z. d utraciły dźwięczność pod wpływem sąsiadujących z nunł bezdźwięcznych: k, s, t, dlatego wymawiamy krófka. I stać. połtórka, trąpka, kóska, potk tatka Omówiony wyżej proces polega nie tylko na utracie jakieś cechy przez daną głoskę, ale może mieć także charakter odwrotny, tzn. dana gtoska może ulegać ndźwięcznioncu Np, bezdźwięcżne głoski: ś, cz w takich wyrazach, jak: prośba, liczba ze względu na sąsiedztwo z dźwięczną b brzmią jak ich dźwięczne odpowiedniki. czyli: ź. di (wym. proźba. lidtba). Należy zwrócić uwagę takżo na to. żo jeśli grupa spółgłoskowa składa się z więcej niż dwóch spółgłosek, to o jej brzm.o-niu decyduje ostatnia gtoska w grupie (np. przejatdtka wym. pszejaszczko). Kiedy na spółgłoskę następną oddźiatujo spółgłoska wcześniejsza, mamy do czynienia z upodobnieniem o kierunku postępowym (-*). Występuje ono rzadziej, po-n eważ dotyczy tytko dwóch gfosok: w oraz rz (ź). np krzak wym. kszak. trzeba wym tszoba, twój wym tlój. W niektórych wyrazach mogą zachodzić jednocześnie upodobnienia wsteczne i postępowe, jak np. w podanym wcześniej wyrazio przejażdżka (wym. pszojoszczka). w którym pierwsze upodobnienie ma charaktor postępowy, a drugi8 wsteczny.

Spółgłoski pótoiwarle m, m\ n. ó, r, I, t (wym. powszechnie jako u niozgłoskotwór ćżo) nio powodują upodobnień ani im nie podlegają wewnątrz wyrazów. Por, poda ny wcześniej wyraz podkładka (grupę spółgłoskową kończy gtoska l. oto me powo iłuję to udżwięcznienia grupy spółgloskowoj)

Upodobnienia śródwyrazowe nie potegają tylko (jak w przykładach pr/y wyźoj) na utracie bądź nabyciu przoz głoski dźwięczności, ale mogą i chodzić pod względem miękkości, miejsca artykulacji czy stopniu /liT .lów mowy.

283