144,145

144

Teorie literatury XX wlekli

Nowa Krytyka jako filozofia literatury

ko taka spotykała się z krytyką badaczy zainteresowanych zewnętrznymi (historycznymi, ideologicznymi, politycznymi) kontekstami dzieła literackiego, a także pragmatycznym osadzeniem aktu interpretacji¹⁹. Można też ją interpretować jako postawę filozoficzną, dla której tekst literacki jest autonomicznym dziełem sztuki, poddającym się zdystansowanej i bezinteresownej kontemplacji^{1 2}. Ransom w eseju 1-orĄ and Citizens tak uzasadniał filozoficzne podstaw)' autonomii artystycznego 4|f tefaktu:

kontemplujemy przedmiot jako przedmiot i nic jesteśmy zmuszeni przez instynktowną konieczność, by go wziąć i natychmiast połknąć. Kontemplacja ta może przebiegać dwoma drogami: po pierwsze, drogą nauki. [...) Ale mogę też kontemplować przedmiot w innej całkowicie postaci, a mianowi cic jako dzieło sztuki. Dzieje się to wtedy, gdy nic jestem zmuszony ani do położenia rąk na danym przedmiocie bezpośrednio, ani też nie odkładam tego do jutra, ale jestem w tak cudownym stanie niewinności, że mogę go poznać tylko ze względu na niego samego, i pojąć go dlatego, że posiada oit własną egzystencję. Na tym polega lub powinna polegać wiedza, którą Schopenhauer sławił jako „wiedzę bez pożądliwości”⁴'.

Podsumowanie

Język poetycki

■ błąd intencji (ang. inteniionalJal tacy) - wprowadzone przez Wirnsatta i Bcardslcya określenie błędnego przekonania czytelnika, że intencja autom odgrywa jakąkolwiek rolę w interpretacji lub ocenianiu dzieła literackiego. Au tor jako postać historyczna nic odgrywa żadnej roli w procesie czytania.

'fezy Nowej Krytyki dotyczące literatury, nawet wziąwszy pod uwagę różnice w glądach jej przedstawicieli, są dość spójne i łatwe do streszczenia. Oto one. i. Język poetycki (cmotywny według Richardsa) zasadniczo różni się od zyka refcrcncjalncgo (symbolicznego), podobnie jak słowo poetyckie się od słowa prozaicznego. „Słowo w sensie poetyckim jest rzeczą w sobie i zawiera wszystkie swoje znaczenia, podczas gdy słowo w «c|ł

I Wmtdizm amerykański - New Criticism

145

piozaicznym jest jcdnopłaszczyznowe i funkcjonalne”⁴*. Rozróżnienie to, obecne także w postaci opozycji poetyki i retoryki, jest fundamentalne dla każdej postawy formalistycznej czy - szerzej - modernistycznej. Z tego powodu można śmiało stwierdzić, że Nowa Krytyka jest literaturoznawczym odpowiednikiem modernistycznych teorii estetycznych.

Źycio

wyobr.i/n

poety

Bezuzytn

poezji

I Jtwór poetycki odsyła do „wyobraźniowego życia [imaginałive life\" poety, klon* scala w sobie rozbieżne doświadczenia⁴*. Nic jest-jak utrzymywali nie-l« t< »r zy romantycy - „poezją serca” i wzruszeń, lecz intelektu i wyobraźni.

I iik< > taki utwór poetycki jest autonomiczną, samowystarczalną całością, zbudowaną z wewnętrznych napięć⁴⁴ (ironii i paradoksów). Do jego odczytania m< |M>trzcbna jest znajomość kontekstu pożaliterackiego. Jak pisał Eliot, „nic imu /cbuję dla zrozumienia LucyPoems [Wordswortha] żadnego innego światła, puk z tego, które wiersze te z siebie emanują”⁴⁵.

< Mrożniając się od języka prozaicznego, język poezji - podobnie jak w teo-lii rosyjskich formalistów - zrywa z nawykami potocznej komunikacji.„Niemal wszelka dobra poezja zbija nas z pantałyku [Nearly allgoodpoetry is dis-iMfiMT/Mpj"⁴*. Nic jest także poezja podporządkowana żadnemu zewnętrzni mu celowi, i dlatego jest autoteliczna. „Poezja znajduje swój prawdziwy ■Wyick w swej doskonałej bezużyteczności”⁴⁷.

Is • Myk. zajmuje się odsłanianiem organicznej jedności dzieła poprzez sca-Imiiu jego pozornej niespójności. Podobnie myślał o interpretacji Gadamer, kłuły pluftl w książce o Cela nie, że w efekcie rozumienia „w tekście wszyst-L się wygładza i napina, spójność wyraźnie wzrasta, wzrasta ogólna moc ►I- ►wiązywania interpretacji”⁴*. Na biegunie całkiem przeciwległym umie-I llę drkonstrukcjonizm szukający miejsc niespójnych i osłabiających or-nj|ną jedność dzieła.

V i \ I i. jako działalność naukowa i obiektywna (a nie: impresjonistyczna |iii l.iywna), nic interesuje się ani intencją poety⁴⁹, ani też realnym wpły-

__Siedem typów wieloznacznotci, op. ci/., s. 510.

Rr I A Ku lurdsu z książki Science and Poetry (1926). Tezę o jednoczącej potędze Pt Nowa Krytyka przejęła z angielskiego romantyzmu, przede wszystkim od v'.|.

unywu nliiu.i Jemiott"(tensja), na oznaczenie „zorganizowanej całości wszelkich J| Uiriimji, jakie możemy (w utworze poetyckim] znaleźć"- A. Tatę, Tensja w po-A_t«. \8 Terminy „ekstensja"i „intensja”odnoszą się do logicznego rozróżnienia I » /mu ftniowy słów.

liL ■ ■ tnue krytyki literackiej, tłum. A. Bejska, [w:J Współczesna teoria badań literac-,.,#//•. .»/. I l.s 366.

|tMt• I•, Practieat Criticism, op. cit.,s. 254.

Wfl fbe l imits of Poetry: Se/ected Kssays: 1928-1948, New York 1948,5. 113. luinri, Kim jestem Ja i kim jtsteiTy? (1986), (w:] idem, Czy poeci umilkną?, wybór, ffi M*iK*ń»kl, tłum. M. Eukasicwicz, tłum. przejrzał, wstęp K. Bartos/.yrtski, Hyd-

ST| »••#*» 1 .

|| Ihuuł. i w zakończeniu Interpretacji wiersza Marvclla: J baw triedto readtbcpoem, [__! u ¹ >i> t indrew Marttflls mincT (Próbowałem czytać wiersz Oda Horacjań -

yd Andrew Marvrlla) - C. Hrooks, Criticism andl.iterary Hiitory: Marvell\ (, „Srwanrr Kcvirw" 1947, nr ę$,». aao.

^,ł Bodaj pierwszym krytykiem, który dostrzegł arbitralną normatywność strategii n< tycznej, był K. Burkę. Zob.jcgo Formalist Criticism: lis Principia andLimits, „Tcxas tcrly” 1966, lato, przedrukowane następnie w: Language as Symbolic Action: Euayt on I Literaturc, and Method, op. cii., s. 480-506. Burkę zdecydowanie odcinał się od traktowi nia literatury jako zbioru autonomicznych artefaktów, stopniowo poszerzając perspeki i zajmując się symbolicznym i pragmatycznym wymiarem języka.

Postawa taka kazała Terrycmu Kaglctonowi napisać o ideologii Nowej Krytyki, ie Jr-t ni] „ideologia wykorzenionej, defensywnej inteligencji, która w literaturze na nowo odkrył* 10, czego nie mogła znaleźć w rzcczywintoik i^M. T. F.aglcton, l.iitrary Tluory: An lntindii,hoH\ Minnrapolis 198j.1t. 47.

" J.t\ Hansom, Tht libr Id) Rody, op cii.,», 44-45.