184,185

184

Teorie literatury XX

rmeneutyczna Mura tekstów literackich

Życie

tift/ukiwaniu

opowieści

Ricoeur do takich technik zaliczał na przykład analizę strukturalną, która oddawała nieocenione usługi w określaniu formalnych warunków znaczenia. Podkreślał jednak także, że analiza strukturalna stanowi tylko wstępny, propedeu-tyczny i wyjaśniający etap na drodze rozumienia. Punktem dojścia interpretacji jest przyswojenie sensu, czyli odnalezienie w tekście świata, w którym - jak często mówi Ricoeur - mógłbym zamieszkać. Chodzi tu o taki rodzaj projektowanego przez tekst doświadczenia, które w istotny sposób odnosiłoby się do mojego życia. Jeśli podmiot jest wezwany do rozumienia samego siebie w obliczu tekstu, to jest tak dlatego, że tekst nic zamyka się sam w sobie, lecz otwiera na świat, który podmiot na nowo opisuje”’⁵. Czytelnik, czytając tekst, nie tylko stara się zrozumieć świat, który się przed nim otwiera, ale też zrozumieć samego siebie w odsłanianym przez tekst święcie. Zrozumieć tekst to uznać, że mogę zamieszkać w projektowanym przezeń święcie, i odwrotnie: jeśli przyswajam sobie sens tekstu, czyli odnajduję się w kreowanym przezeń święcie, to znaczy, że go rozumiem. Znaczy także, że dzięki tej sytuacji dochodzę do rozumienia samego siebie. To samorozumicnie przybiera według Rieoeura między innymi formę narracji, dzięki której nic tylko potrafię opowiedzieć o rym, co mówi tekst, ale też potrafię „opowiedzieć własne życie", które o tyle ma sens, o ile jest zapośred-niczonc przez symbole i teksty kultury. Sens naszego życia, powiada Ricoeur, podobnie jak sens świata, nic jest dany wprost, lecz domaga się wysiłku rcłlck-

■ TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA (ll i:_ tf narrafwe) - wprowadzony pi n / la Rieoeura w trzecim tomie Ir r/cit (1995) termin określaj;}!) ko ność opowiadania (które samo jut śladowanicm działania na skrzyż* historii i fikcji) w procesie ustana własnej tożsamości. Opowieść doki rcdcskrypcji życia poprzez fikcję* , nic uważamy ludzkich żywotów /a dziej czytelne, gdy są objaśniane p historie, jakie ludzie opowiadają na temat? I czy te historie życia nie Mi' z kolei hardziej zrozumiałe, gdy m się do nich wzorce narracyjne intl zapożyczone z historii (...) bąd>. a (dramatu lub powieści)?"**

* P. Ricoeur, Objawianie i fxnuui.Lt [w:] idem, Egzystencja i hermt Rozprawy o metodzie, tłum. K. II ska et a/.. Warszawa 1985,4.369*

** P. Ricoeur, O sobie samym jako im1 B. Chełstowski, oprać., wstęp walska. Warszawa 2003,$. 190.

■ tradycja - historyczna prze* chowa łącząca tekst i jego interj: ra. Według Rieoeura, tradycja usuwalnym składnikiem sai nia. „Interpretacja i tradycja są i rewersem tej samej historyczn tcrprctacja zajmuje się tradycją tworzy tradycję. Tekst jest podj kiejś tradycji, a interpretacja jen ciem tekstu"*. Według Gadameta, cja zawarta w alicnującym pWmlr w tekstach) powinna zostać wyr z tego, co obce, i przyswojona rozumienia.

P. Ricoeur, Egzegeza i herm1 (197 0. (w; | idem, Egzyitenga i. tyka. Rozprawy o me to. łzie, tłum K. I kowitka et al., Warszawa 198 \, % \)}

" Idem, E\plu/uet et tomprendre, |w | ulem, /)« texte ,1 Ear tum Emm d'hermeneutn/ue II, I

ItmiM znaleźć oparcie dla siebie w znakach pochodzących skądinąd. Rc-pr«i/< lako „dzieje" się w języku, i dlatego samorozumicnie musi mieć cha-d ursywny. Objaśnianie tekstów jest niezbędnym warunkiem samoro-, bez którego podmiot nie może się ukonstytuować: oto podstawowe Kieoeurowskiej hermeneutyki. Prowadzi to także, zwłaszcza w póź-pr4< ach, do uznania tożsamości narracyjnej jako elementarnej stratc-jr*>/umienia*⁶. Ricoeur rozumuje następująco: skoro samorozumicnie jest |ą (i odwrotnie), która wśród znaków i symboli znajduje opowieść ja-upr /.ywilcjowaną (bo ugruntowaną antropologicznie: człowiek jest zwic-tylko rozumnym, ani mai rationaU, ale też opowiadającym, homo nar-■ •(•uwieść jest podstawowym narzędziem budowania własnej tożsamo-Minym jednak, jako że opowieści zanurzone są w fikcji, a nie tylko frulncj, tożsamość przybiera charakter fikcyjny, to znaczy - w tym wy-it.-iprctacyjny, czyli skonstruowany. Konstrukcja ta wynika ze stosownej opowieści przcdustawnych wzorców literackich, mieszających

Tożsamość

narracyjna

ość (niem. Geschichtlichkeit) uowudzony przez Dilthcya • clu nauk o duchu (Geistes-), używany przez Hcideg-ratie na określenie sposo-I huein. Dzicjowość określa i /!• wielu wskazujący na jc-w historii i tradycji, a tak-jrj interpretacji. Jako że uje na człowieka (według to tak zwana Wirkungs-»n.i efektywna, oddziału-i sinieje w nieusuwalnym ;)i, która determinuje jc-kg/.yntcncja człowic-1*0 jej zmienność „naśla-|u/rsilości uaktualnianej interpretacji. Podobnie , któty pisał, że .twórcze /i/eka się siebie, swego )I własnej kultury, niczc-•»-

lUp wie,U mi pytanie rt Mii\ |w | ulem, Et te tyka

tunej, tłum. I). Ulicka, o wstęp B. ('/aplcjrwic/, 474.

różne style (powieściowy, autobiograficzny, historiograficzny). Nikt nie ma bezpośredniego dostępu do samego siebie, wobec czego, chcąc zrozumieć, kim jest, musi nieustannie odwoływać się do znaków i opowieści kultury.

Od litery do ducha

Przozwyci«>a me obcości świata

Z kolei główna teza hermeneutyki Ga-damera brzmi następująco: „hcrmcncu-tyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha”*⁷. Podobnie więc jak u Rieoeura, problem herme-ncutyczny polega na przezwyciężeniu obcości świata, który to problem - wiążąc go z rozumieniem - postawił z taką mocą Heidegger. Inaczej jednak niż Ricoeur, dla którego najważniejszym sposobem przyswojenia sensu jest refleksja podmiotu nad samym sobą, Ga-datner najmocniejszy nacisk kładzie na „przemianę czegoś obcego i martwego w bezpośrednią współobccność i zażyłość", a tym samym na rozmowę mię-

■ '.i 1 / e temp* uuuntt, l\»n* i«*Hę

rttm •, lafe/yka i hermeneutyka, op 11/,» 1;.»