198 199

7)    tarcie zazwyczaj jest słyszalne na ograniczonej przestrzeni i, w przeciwieństwie do szmerów wsierdziowycb, nie udziela się wzdłuż klatki piersiowej;

8)    tarcie znika, gdy nagromadzi się dużo wysięku w worku osierdziowym.

Przytoczone cechy tarcia osierdziowego umożliwiają różnicowanie tego

szmeru ze szmerami wsierdziowymi oraz tarciem opłucnej.

Szmer o charakterze pluskania z odcieniem metalicznym słyszy się w okolicy sercowej w ropniaku osierdzia z odmą. Stwierdza się go także, wprawdzie bardzo rzadko, w tych przypadkach, w których w pobliżu serca znajduje się jama zawierająca płyn i powietrze, np. wypełniony nimi żołądek. Zatem szmer pluskania w okolicy sercowej nie jest objawem świadczącym bezwzględnie o chorobie narządu krążenia.

Szmery płucne odsercowe powstają w przylegających do serca częściach płuc, uciśniętych w okresie rozkurczu, gdy do nich podczas skurczu nagle wtłacza się powietrze z dużą szybkością. Do powstania szmeru są niezbędne następujące warunki:

1)    dostateczne zapadnięcie przylegającego odcinka płuca w okresie rozkurczu;

2)    pewien stosunek między wielkością serca a przyległym płucem;

3)    silny skurcz komory nadający dostateczną szybkość prądowi powietrza dostającego się do odprężającego się płuca.

BADANIE OBWODOWEJ CZĘŚCI NARZĄDU KRĄŻENIA

Obwodową część narządu krążenia bada się oglądaniem, obmacywaniem i osłuchiwaniem.

BADANIE TĘTNIC

Ze względu na to, że zmiany w tętnicach mogą być nierównomierne, bada się wszystkie tętnice dostępne badaniu, mianowicie tętnicę promieniową, tętnicę łokciową, ramienną, skroniową, szyjną, podkolanową, grzbietową stopy i tylną piszczelową. W chorobach mogą być dostępne badaniu takie tętnice, których zwykle nie podobna zbadać podstawowymi metodami fizycznymi.

OGLĄDANIE TĘTNIC

W warunkach prawidłowych tętnice są zwykle niewidoczne. Stają się one dostępne badaniu oglądaniem wtedy, gdy ulegną same zmianom chorobowym lub gdy czynność serca jest bardzo wzmożona.

Tętnienie tętnic obwodowych spostrzega się:

1)    w stwardnieniu tętnic; widoczne tętnice są nieraz wężykowate;

2)    w niedomykalności zastawki tętnicy głównej, w związku z wtłaczaniem do układu tętniczego większej ilości krwi przez przerosłą lewą komorę; nieraz widać tętnienie nawet małych tętnic;

3)    w nerwicy naczynioruchowej;

4)    w nadczynności tarczycy;

5)    w zwężeniu cieśni tętnicy głównej — tętnienie bywa widoczne w górnej części klatki piersiowej na przedniej i tylnej jej ścianie oraz na przedniej ścianie brzucha;

6)    w przypadkach tętniaka tętniczego oraz tętniczo-żylnego.

OBMACYWANIE TĘTNIC

Obmacywanie tętnic ma za zadanie stwierdzić przede wszystkim stan ściany tętniczej, od niego bowiem może zależeć sąd o napięciu tętna. Następnie bada się właściwości tętna, mianowicie:

1)    częstość tętna;

2)    miarowość tętna;

3)    wysokość fali tętna;

4)    napięcie tętna;

5)    chybkość tętna;

6)    pobudliwość tętna;

7)    czy właściwości tętna są jednakowe w tętnicach jednoimiennych.

Ściana tętnic zupełnie nie zmienionych jest sprężysta i podatna. Nie

podobna jej odróżnić od tkanki otaczającej ani wyczuć poza falą tętna. W chorobach ściana tętnicy może twardnieć, przy tym nie zawsze równomiernie, wydłużać się i nawet wapnieć. Taką tętnicę wyczuwa się już i poza falą tętna w postaci postronka. Jest on wężykowaty, jeżeli tętnica uległa znacznemu wydłużeniu, i paciorkowaty, jeżeli zwapnienie ściany jest nierównomierne. Nieznaczna wężykowatość tętnicy skroniowej oraz ramiennej jest jednak zjawiskiem prawidłowym, jeżeli ściana tętnicy nie jest zgrubiała. Twardość ściany również nie zawsze przemawia za jej stwardnieniem, gdyż twarde tętnice wyczuwa się także w chorobie nadciśnieniowej oraz w nadciśnieniu tętniczym wtórnym już w okresie poprzedzającym stwardnienie tętnicy. W tych przypadkach tętnica, chociaż i twarda, jest niewyczuwalna poza falą tętna.

Tętnicę można wyczuć także w razie jej zwłóknienia (arteriofibrosis). Cechuje je niedostateczny rozwój (hypoplasia) tkanki sprężystej w ścianie tętnicy i zastąpienie tej tkanki przez tkankę włóknistą. Stan taki spostrzega się już w młodym wieku i dotyczy wielu tętnic, przy czym tętnice wyczuwalne nie są wężykowate. Tętnica zmieniona może być niewyczuwalna, gdy podściółka tłuszczowa jest znaczna lub gdy tkanki są obrzękłe, a także w przypadku wadliwego przebiegu tętnicy, silnego jej skurczu (arteriospasmus) albo zmian zarostowych (endarteriitis obliterans). Bada się ściany tętnicy obmacywaniem w ten sposób, że uciska się ją palcami: wskazującym, środkowym i bezimiennym oraz przesuwa się palce w kierunku poprzecznym do długiej jej osi.

Tętno. Częstość tętna oblicza się na podstawie liczby uderzeń fali tętniczej wciągu 15—20 sekund po uspokojeniu się badanego. Jeżeli tętno jest nieregularne, oblicza się częstość przez całą minutę. Prócz częstości tętna w takich przypadkach oznacza się obowiązkowo częstość skurczów serca w ciągu całej minuty, a to w tym celu, by nie przeoczyć tętna wypadającego, zależnego od tego, że niektóre skurcze serca nie wywołują fali tętna.

199