1
4 3

50 ŚWIADOMOŚĆ

nizm neuronalny? Zagadnienie to zostanie wzięte pod uwagę poniżej, w drugim rozdziale, w trakcie rozważań na temat agnostycyzmu. Pozostając jednak wyłącznie na poziomie deskrypcyjnym, można już mieć wątpliwości co do trafności głównych założeń teorii Husserla. Czy rzeczywiście istnieje coś takiego jak retencja retencji - czy jest to tylko pewna hipoteza, wykraczająca poza to, co bezpośrednio dane? Gdy trzymamy się samego doświadczenia teraźniejszości, wówczas widać, że możemy doświadczać tylko retencji właśnie mijającej teraźniejszości, nie doświadczamy jednak retencji retencji tej teraźniejszości. Gdzie jest zmagazynowany cały rc-tencjonalnie ustrukturalizowany łańcuch retencji retencji? Jeżeli będzie się twierdzić, że jest on zmagazynowany w mózgu, to będzie to hipoteza przyrodnicza, przekraczająca kompetencje opisu fenomenologicznego. Jeżeli natomiast powiemy, że jest on zmagazynowany w nieświadomości, nie określając, czym jest i gdzie istnieje ta nieświadomość, to nie będzie to zadowalająca odpowiedź. Dając taką odpowiedź, przekroczymy ramy fenomenologii, gdyż - według programu Husserla - fenomenologia ma dotyczyć tego, co jest bezpośrednio dane.

Strumień świadomości wykazuje różne osobliwości. Mówimy, że jesteśmy świadomi treści naszej świadomości, lecz nic powiemy, że same te treści są świadome - są one raczej czymś, co stanowi składnik strumienia świadomości i co jest uświadamiane jako należące do tego strumienia. Powróćmy do rozważanego już przykładu słuchania melodii. Mielibyśmy tu do czynienia z następującymi składnikami świadomości melodii. Po pierwsze, jest to świadomość pewnego przedmiotu, którym jest aktualnie rozbrzmiewający dźwięk. Po drugie, istnieje też ‘osobna’ świadomość przepływania faz spostrzegania lego dźwięku. Po liżecie, zarówno świadomość rozbrzmiewającego dźwięku, jak też świadomość przepływania faz spostrzegania tego dźwięku również są uświadamiane. Są one uświadamiane w trzecim rodzaju świadomości. Ta ‘trzecia świadomość’ się nie zmienia, nie ma żadnych faz. Z punktu widzenia opisanego powyżej pojęcia retencji, cała ta sytuacja przedstawia się analogicznie. Po pierwsze, mamy świadomość spostrzeganego przedmiotu, którym jest rozbrzmiewający dźwięk, wraz z re-tencjonalną modyfikacją tej świadomości. Po drugie, istnieje świadomość, jako strumień zmieniających się spostrzeżeń tego dźwięku, która również modyfikuje się retencjonalnie. Po trzecie, obie te warstwy strumienia są w pewien sposób uświadamiane. To uświadamianie nic może się znowu re-tencjonalnie modyfikować, gdyż wtedy mielibyśmy do czynienia z nieskończonym regresem przewyższających się poziomów retencjonalnie modyfikujących się świadomości i żaden przedmiot nie mógłby zostać uświadomiony.

Należy więc przyjąć, że podstawą strumienia świadomości jest świadomość, która nie modyfikuje się retencjonalnie, która nie jest strumieniem faz.

t\

Podstawa strumienia jest niezmieniaiaea się, ‘absolutna' świadomość, która już się nie ‘rozpada’ na poszczególne fazy. Z drugiej jednak strony, każdy poziom tej ‘absolutnej’, niezmodyfikowanej świadomości może zostać poddany obiektywizującej go świadomości refleksyjnej, może zostać uprzedmiotowiony w osobnym akcie świadomości. Wtedy świadomość obiektywizująca zaczyna podlegać retencjonalnej modyfikacji i jako taka może zostać uświadomiona tylko w świadomości ‘absolutnej’. Ta ostatnia świadomość nie podlega żadnej obiektywizacji, gdyż jest zakładana przez każdą obiektywizującą refleksję. Można ją nazwać nieświadomą immanencją strumienia świadomości lub leż, gdy nie będziemy się bali wyrażać sprzecznie, można o niej powiedzieć, że jest niedającą się uświadomić świadomością . Patrząc z punktu widzenia funkcjonalnego, tę absolutnie niezmodyfikowaną retencjonalnie świadomość można nazwać świadomością towarzyszącą lub r o czym była mowa poprzednio - refleksją w trakcie spełniania aktu (in actu exercito), pamiętając przy tym, że nie chodzi tu refleksję jako osobny, obiektywizujący akt. Ta ‘refleksja’ towarzyszy wszystkim składnikom świadomości, zarówno treściom immanentnym świadomości, jak też uświadamia-. nyn\ poprzez nie przedmiotom transcendentnym.

W rozważanym teraz aspekcie, w strumieniu świadomości można y;] więc wyróżnić takie oto składniki. Po pierwsze, jest to prosta świadomość przedmiotów. W większości sytuacji życia codziennego nie zwracamy uwagi na reści reprezentujące przedmioty, nasza świadomość rozgrywa się spon-znie, a nasza uwaga jest skierowana do świata przedmiotów. Przepły-:•{ waj \c wokół góry lodowej, widzimy ciągle nowe jej fragmenty, lecz odno-■ simy się do góry jako do pewnej całości percepcyjnej i nie zwracamy uw^gi na reprezentujące ją poszczególne jej widoki.

Prosta świadomość jest czymś innym niż świadomość refleksyjna, w sytuacji, w której przypuszczamy, że podlegamy jakiemuś złudzeniu, .zaczynamy analizować poszczególne widoki góry lodowej, wtedy mamy do lienia ze świadomością refleksyjną. Poszczególne fazy świadomości pro-i poszczególne fazy świadomości refleksyjnej oraz ich retencjonalne modyfikacje są uświadamiane w niezmodyfikowanej retencjonalnie, ‘abso-

luti ej’ świadomości.

^J

&

4lH

to

^22> „Nicht Wahrnchmbarcs kann bei dem hier zur Anwendung gelangenden Begriff B.ewuBtseins aber nur hcissen UnbcwuBtes, somit mUBtc also das absolute vuBtscin ganz widcrspruchlich ais unbewuBte BewuBtseinsimmanenz bezeichnet •w.ciden” (R. Bernet, Einleitung, s. XXXVIII).