1 (100)

* ##

W detektywistycznych opowieściach Nienackiego wątki sensacyjno-przy-godowe służą bowiem nie tylko celom rozrywkowo-wychowawczym, ale przede wszystkim, będąc swoistego rodzaju przynętą czytelniczą, są wykorzystywane jako literacki pretekst do przemycenia określonych wiadomości (niekiedy bałamutnych), sporej dawki wiedzy z archeologii, antropologii, historii i kultury materialnej. Aczkolwiek nie zawsze autorowi udaje się właściwie wyważyć proporcje między treściami rozrywkowymi i kształcącymi, na gruncie piśmiennictwa dla dzieci i młodzieży jest to niewątpliwie tendencja słuszna. W przeciwieństwie do Niziurskiego i Bahdaja Nienacki, troszcząc się o prawdopodobieństwo przedstawianych zdarzeń i sytuacji, nie konstruuje intrygi kryminalnej w konwencji żartobliwo-groteskowej. Stąd między innymi w jego świecie powieściowym młodzi bohaterowie nie pełnią ról pierwszoplanowych. W funkcji detektywa występuje bowiem zawsze pan Tomasz, a więc osoba dorosła, której młodzi jedynie towarzyszą. To on tropi i śledzi, jest motorem sensacyjnej akcji i inicjatorem działania młodych wplątanych przypadkowo w splot kryminalnych zdarzeń. Nienacki liczy się więc z autentycznymi możliwościami swych bohaterów. Bliższa analiza cyklu powieściowego o przygodach pana Tomasza wskazuje, że pisarz najchętniej lokalizuje akcję swych utworów na Ziemiach Zachodnich. Dzięki temu, iż wprowadza do nich —jak to było już powiedziane — wiadomości z archeologii i historii, prezentuje młodym czytelnikom określone argumenty i dowody świadczące o polskości tych ziem. .

Ochrona dzieł sztuki i cennych pamiątek historycznych zagrożonych przez świat przestępczy, z którą stykamy się w utworach Nienackiego, pojawi się także w powieściach detektywistycznych Marty Tomaszewskiej (Gdzie ten skarb? 1966), Andrzeja Marii Nadia (Gdzie są te skrzynie!? 1968), a także w prozie powieściowej Stanisławy Platówny.

Ta ostatnia autorka na początku swej kariery literackiej tworzyła zresztą wyłącznie powieści sensacyjne (Cień Czarnej Pani, 1957; Zakamarki. 1958). Były one pisane z myślą o czytelniku dorosłym. Później nieco zaczęła uprawiać inny typ beletrystyki, a mianowicie prozę o tematyce obyczajowej adresowaną do odbiorcy młodzieżowego (Darek i pięciu, 1965; Tomek, Ewa i inni, 1968; A jednak się kręci, 1970; Chłopiec na polnej drodze, 1970). Ukształtowane w pierwszym okresie twórczości predylckcje do pisarstwa w okresie drugim. Świadczy o tym między innymi jej powieść Niezwykle wakacje ABC (1968), w której Platówna, eksplorując wzmiankowaną tu już tematykę ochrony „skarbów narodowych”, posłużyła się typowymi dla pro-