1 (92) 3

184 Proza fcdróżniczu-przygodowa

również sylwetki potomków polskich zesłańców, tworzących nową historię Syberii.

W podobnym klimacie — w_ klimacie..tradycji historycznej i współczesności — rozgrywają się sensacyjne zdarzenia syberyjskiej .powieści Zbigniewa Nienackiego pt. Pozwolenie na przywóz lwa (1961). I tu także została zastosowana technika dziennikarskiego rejestrowania spostrzeżeń, refleksji i faktów, które składają się na pamiętnik podróży narratora, pełen dygresji wplecionych w historię Polaka Czernichowskiego,, osiadłego w XVII wieku na ziemi syberyjskiej. Refleksje o martyrologii narodu polskiego, o polskich i rosyjskich zesłańcach, którzy na trwałe zapisali się w dziejach Syberii, tworzą tło historyczne powieści, niezwykłe zaś dzieje Czernichowskiego — jej wątek sensacyjno-awanturniczy, natomiast wrażenia narratora z podróży — tkankę współczesną utworu.

Współczesność, która wkroczyła do reportaży podróżniczych i pisanych w nowoczesnej konwencji tekstów literackich M. Brandysa, K. Czyżewskiego, M. Zimińskiego, Z. Nienackiego, M. Warneńskiej, pojawi się także w utworze Lesława M. Bartelskiego o Bułgarii pt. Złota mahmudia (1962) oraz w humorystycznej książce Adama Bahdaja o Jugosławii pt. Piraci z Wysp Śpiewających (1966). W obu powieściach posłużono się narracją zbliżoną do stylu dziennikarskiego oraz wykorzystano motyw wakacyjnej wędrówki. W przypadku Bahdaja stara konwencja, podana w dowcipnej formie, nie zawiodła; w książce Bartelskiego natomiast nie sprawdziła się.

„Młodszych [...] odbiorców zainteresować może intryga powieściowa — pisze Halina Skrobiszewska — starsi [natomiast] mogą się nieco zirytować nazbyt bezproblemowym, turystycznym przedstawieniem kraju, o którym chciałoby się dowiedzieć czegoś więcej od «naocznego» świadka niż to, co zamknął autor w stereotypowej przygodówce.”¹

Na motywie podróży młodego Polaka do krewnych w Turcji oparta jest również powieść Eugeniusza Paukszty pt. Złote korony księcia Dardanów (1967). Spożytkował w niej autor wiedzę o kulturze materialnej i współczesnym krajobrazie Turcji, o związkach politycznych i kulturalnych Polaków z tym egzotycznym krajem, wydobył obecne tam ślady Mickiewicza i zajął się współczesnymi problemami emigracji polskiej. Na tym tle ukazał przygodo--we perypetie swego bohatera, któremu udało się zapobiec kradzieży złotych koron księcia Dardanów podczas prac archeologicznych.

43. E. Paukszla: 7Jote korony księcia Dardanów. Okładka: A. Czeczot

1

Ibidem, s. 364.