200,201

200

Strukturalis-lyczne szkoły literaturoznawcze

Saussurea ioria języka

oi i.i języka oetyckiego

Teorie literatury XX wlt lid

-    Szkoła Kopenhaska (Louis Hjemslev),

-    Szkoła Amerykańska (Franz Boas, Edward Sapir, Benjamin Lee Wlntfi Leonard Bloomfield)⁶.

2. Antropologia strukturalna - etnologia:

-    teoria Claudea Levi-Straussa.

3. Literaturoznawstwo:

Główne szkoły i orientacje:

-    Praska Szkoła Strukturalna (Roman Jakobson, Jan Mukafovskv, li|[_ Vodićka, Bohusłav Havranek, Vilem Mathesius),

-    poetyka lingwistyczna (teoria ,,późnego”Jakobsona),

-    poetyka generatywna (francuska szkoła narratologiczna),

-    poetyka odbioru (polska szkoła teorii komunikacji literackiej),

-    poetyki strukturalne lat sześćdziesiątych-osiemdziesiątych (Tzvetan I i nil rov, Gerard Genette, Roland Barthes),

-    poetyki intertekstualne lat osiemdziesiątych (Gerard Genette,Michacl Ml faterre)⁷.

Strukturalizm w Uteraturoznawstwie był również kierunkiem bardzo zlożonjł i zróżnicowanym wewnętrznie. Dlatego też dla wstępnego uporządkowania Mf lości koncepcji objętych tą nazwą warto wyodrębnić dodatkowo dwa nurty pd blemowe⁸:

r.Poetyki lingwistyczne

Najsilniejsze inspiracje dla tego nurtu stanowiło językoznawstwo struła ralistyczne, zwłaszcza zaś de Saussureówska teoria języka i językoznsw ogólnego oraz fonologia Nikołaja Trubieckiego. Umowny początek niiffl jak już wspomniano, wiąże się najczęściej z datą pubhkacji Kursu znawstwa ogólnego de Saussure’a (1916). Na plan pierwszy wysunęła w tym wypadku teoria języka poetyckiego, a najważniejszym zud.iilł^H stało się określenie specyficznych właściwości tego języka w relacji d.ijfl zyka ogólnego. Wysiłki te podjęte zostały przez badaczy z kręgu Pi Szkoły Strukturalnej w latach 1926-1948 i kontynuowane były rówt^H po wojnie na gruncie tak zwanej poetyki lingwistycznej „późnego" jnj^H sona w latach sześćdziesiątych.

2.Gramatyki literatury

W tym wypadku inspiracje koncepcjami de Saussure’a i Trubieckiego d grały rolę pośrednią, a najistotniejsze okazały się wpływy myśli antropt

* Rozwijająca się niezależnie od strukturalizmu europejskiego.

¹ W każdej grupie wymieniam tylko najważniejsze zjawiska. W wypadku języknznawtfH i antropologii wymienione zostały szkoły i teorie, które odegrały istotną rolę dla tomII ||i teratury.

' Z racji odmiennych zainteresowań badaczy skupionych wokół pierwszego i drugiego mlfd tu można nawet mówić o „dwóch" stukturalizmach w wiedzy o literaturze lub według określenia H. Hcltnleaa o ntrukluraliziuie „niskim") „wysokim".

J|ii zncj Claude’a Levi-Straussa. Za umowny początek tego nurtu najczęściej Bzyjmuje się więc datę publikacji słynnej Antropologii strukturalnej Levi-Struussa, czyli 1958 rok¹'. Szczególnego znaczenia nabrała tutaj idea ogól-Ittj gramatyki literatury podjęta zwłaszcza przez literaturoznawców z krę-U111 rancuskiej szkoły narratologicznej (działającej oficjalnie od 1966 roku). I foby skonstruowania takiej gramatyki rozpoczęły się od analiz struktural-hyi li opowiadań i kontynuowane były (przez niektórych przedstawicieli ■ludy) mniej więcej do lat osiemdziesiątych. Istotną rolę dla tego nurtu wlcgialy również inspiracje analizami morfologicznymi bajki magicznej Bodjęte w latach dwudziestych XX wieku przez rosyjskiego folklorystę Wła-piloii.i Proppa oraz ideą gramatyki transformacyjno-generatywnej języko-tyrtwi v amerykańskiego Noama Chomskyego¹⁰.

‘UftMire i wczesny strukturalizm

1 harakter myśli teoretycznoliterackiej spod znaku strukturalizmu okre-/,|i k< «wo przede wszystkim koncepcja językoznawcy szwajcarskiego Fer-1I1 Saussure’a. Wprawdzie głównym przedmiotem zainteresowań ba-)h dr Saussure’a był sanskryt i językoznawstwo indoeuropejskie, to jed-IJHiti.ni przeszły wykłady z językoznawstwa ogólnego, które wygłaszał lali I lumanistyki Uniwersytetu Genewskiego w latach 1906-1911”. U zostały opublikowane już po śmierci de Saussurea przez jego współ-ow Charlesa Bally i Alberta Sechehaye - w formie Cours de linguis-Mle (Kursu językoznawstwa ogólnego') przygotowanego na podstawie

HMfZy badacze przesuwają tę granicę wstecz aż do 1945 r., kiedy to został opu-Jt progi .linowy artykuł Levi-Straussa LAnalyse structura/e en linguistiijue et en unit, „Wi ml: Journal of the Linguistic Circle of New York” 1945, t. 1, nr 2. Artykuł ■Utępnie przedrukowany w Antropologii strukturalnej. Przekład na język polski pktutnłiiii w językoznawstwie i w antropologii ukazał się w polskim wydaniu An-WfHhtuialnti, tłum. K. Pomian, wstęp B. Suchodolski, Warszawa 1970. Na ten te-ii 1 Strukturalizm (II). Istnieje także pogląd, wedle którego za oficjalny po-■jpjtiuii gi 1 strukturalizmu uznaje się r. 1949, tzn. datę publikacji książki Levi-Nl / ,zi S/ructures iUmentaires de laparente (Podstawowe struktury pokrewieństwa), v I' ni /u w 1949 r., w której po raz pierwszy Levi-Strauss stosuje metody anali-mliuj do opisu relacji rodzinnych w plemionach prymitywnych. Z perspektywy ■bmitu/c najsłuszniejsze wydaje się jednak przyjęcie daty wydania Antropologii Hf) Boniewa/ to ona właśnie przyczyniła się w największym stopniu do niezwy-1 im iliz miii w naukach humanistycznych, ą 11 • 1 u a ilu/ri ność problematyki nurt drugi został omówiony w osobnym rozdzia-Irukhiuili: m (II). Podział taki uzasadniają także wyraźniejsze w wypadku nur-1 wpływy senńologii strukturalnej, dlatego też pozwoliłam sobie rozdzielić te trulinintll/mu obszernym omówieniem semiotyki i scmiologil. llytiii¹, że duży wpływ na poglądy dc Saussurc’a wywarli także polscy języku 11 ni uli Mitu dr fourtenay (1 Kąs 1929) i Mikołaj Kruszewski (1 K % 1 1 HM 7).

Ogólna

gramatyka

literatury

Wykłady genewskie de Saussure'a

I/M.

•m¹

¥ li