200,201

200 Teorie literatury XX \vi

200 Teorie literatury XX \vi

Strukturalis-tyc/ne szkoły literaturoznawcze

Saussurea eona języka

mi

zadań

uria języka Dotyc kiego

-    Szkoła Kopenhaska (Louis Hjcmslev),

-    Szkoła Amerykańska (Franz Boas, Edward Sapir, Benjamin Lee Wł Leonard Bloomficld)¹.

2. Antropologia strukturalna - etnologia:

-    teoria Claudca Lćvi-Straussa.

3. Literaturoznawstwo:

Główne szkoły i orientacje:

-    Praska Szkoła Strukturalna (Roman Jakobson, Jan Mukarovsky. lei Vodićka, Bohuslav Havranck, Vilem Mathesius),

-    poetyka lingwistyczna (teoria „późnego^Jakobsona),

-    poetyka generatywna (francuska szkoła narratologiczna),

-    poetyka odbioru (polska szkoła teorii komunikacji literackiej),

-    poetyki strukturalne lat szcśćdziesiątych-osicmdziesiątych (Tzvctan To( rov, Gćrard Genctte, Roland Barthcs),

-    poetyki intertekstualne lat osiemdziesiątych (Gćrard Genettc, Michacl I faterre)².

Strukturalizm w literaturoznawstwie był również kierunkiem bardzo zło i zróżnicowanym wewnętrznie. Dlatego też dla wstępnego u porządków; lości koncepcji objętych tą nazwą warto wyodrębnić dodatkowo dwa nurty blemowe³:

1. Poetyki lingwistyczne

Najsilniejsze inspiracje dla tego nurtu stanowiło językoznawstwo st ralistyczne, zwłaszcza zaś dc Saussurcówska teoria języka i językozna ogólnego oraz fonologia Nikołaja Trubicckiego. Umowny początek jak już wspomniano, wiąże się najczęściej z datą publikacji Kursu /, znawstwa ogólnego de Saussure’a (1916). Na plan pierwszy wysunęI w tym wypadku teoria języka poetyckiego, a najważniejszym 2 stało się określenie specyficznych właściwości tego języka w relacji zyka ogólnego. Wysiłki te podjęte zostały przez badaczy z kręgu Pi Szkoły Strukturalnej w latach 1926-1948 i kontynuowane były r po wojnie na gruncie tak zwanej poetyki lingwistycznej „późnego",U sona w latach sześćdziesiątych.

2.    Gram a tyki literatury

W tym wypadku inspiracje koncepcjami dc Saussurca i Trubicckiego«_ grały rolę pośrednią, a najistotniejsze okazały się wpływy myśli antroj

piftikturalizni (I)

201

Ogólna

gramatyka

literatury

Mb znej Claudca Lćvi-Straussa. Za umowny początek tego nurtu najczęściej pi/yjmuje się więc datę publikacji słynnej Antropologii strukturalnej Levi-IhtMUlta,czyli 1958 rok'. Szczególnego znaczenia nabrała tutaj idea ogolili | gramatyki literatury podjęta zwłaszcza przez literaturoznawców z kręgu francuskiej szkoły narratologicznej (działającej oficjalnie od 1966 roku). Pióby skonstruowania takiej gramatyki rozpoczęły się od analiz strukturalna li opowiadań i kontynuowane były (przez niektórych przedstawicieli • /I iły) mniej więcej do lat osiemdziesiątych. Istotną rolę dla tego nurtu bd'grały również inspiracje analizami morfologicznymi bajki magicznej pnljęic w latach dwudziestych XX wieku przez rosyjskiego folklorystę Władimira Proppa oraz ideą gramatyki transformacyjno-generatywnej języko-■IHWt v amerykańskiego Noama Chomskytgo¹⁰.

umure i wczesny strukturalizm

Wykłady genewskie de Saussure a

V • luuaktcr myśli tcoretycznolitcrackicj spod znaku strukturalizmu okre-jc/.|tl-⁽ >wo przede wszystkim koncepcja językoznawcy szwajcarskiego Ferii dr Saussurea. Wprawdzie głównym przedmiotem zainteresowań ba-1 h dn Saussure’a był sanskryt i językoznawstwo indoeuropejskie, to jed-luuoi ii przeszły wykłady z językoznawstwa ogólnego, które wygłaszał wiali 1 humanistyki Uniwersytetu Genewskiego w latach 1906-1911". jtr /.ostały opublikowane już po śmierci de Saussure a przez jego współ-Blńw l harlcsa Bally i Alberta Sechehaye - w formie Cours de linguis-Ikule (Kursu językoznawstwa ogólnego) przygotowanego na podstawie

mUtor/y badacze przesuwają tę granicę wstecz aż do 1945 ^r » kiedy to został opu-yjtttngr.ilnowy artykuł Lćvi-Straussa LAnałyse structurale en linguistique et en an-W, „W- -id Journal of the Linguistic Circle of New York" 1945, t. 1, nr 2. Artykuł Mliilępnic przedrukowany w Antropologii strukturalnej. Przekład na język polski Witkłum/na wjfzykoznawsttuie i w antropologii ukazał się w polskim wydaniu An-^gp/tłtua/nej, tłum. K. Pomian, wstęp B. Suchodolski, Warszawa 1970. Na ten tc-H||*-/o|i. Strukturalizm (U). Istnieje także pogląd, wedle którego za oficjalny po-Htyjonncgo strukturalizmu uznaje się r. 1949, tzn. datę publikacji książki Lćvi-Jpt / < • Słrucfures Hłmentaires Je laparente (Podstawowe struktury pokrewieństwa), W l'"W« w 1949 r., w której po raz pierwszy Lóvi-Strauss stosuje metody anali-

............ do opisu relacji rodzinnych w plemionach prymitywnych. Z perspektywy

w hu Mim/e najsłuszniejsze wydaje się jednak przyjęcie daty wydania Antropologii Kfo«y, ponieważ to ona właśnie przyczyniła się w największym stopniu do niczwy-^HpiiiUuiah/imi w naukach humanistycznych.

nil im ułuimnośl problematyki nurt drugi został omówiony w osobnym rozdzia-^^E$lfukfutulitm (II). Podział taki uzasadniają także wyraźniejsze w wypadku nur-M|0l» l|il wpływy ncmlologii strukturalnej, dlatego tez pozwoliłam s<»l>ic rozdzielić tc pthili mmliliinill/imi obszernym omówieniem semiotyki 1 Kcmiologii.

kiiiH iać, >e duży wpływ na poglądy dr SauMure’a wywarli lakżc polsc y języku llfMi IlaiidiMiln de ('ouricnay < 1H4% 1919) 1 Mikołaj Kru*/rw«ki (1H% 1 1MH7)

1

⁴ Rozwijająca się niezależnie od strukturalizmu europejskiego.

2

W każdej grupie wymieniam tylko najważniejsze zjawiska. W wypadku języko/inmi i antropologii wymienione zostały szkoły i teorie, które odegrały istotną tołę dla trufli teratury.    1

3

' Z racji odmiennych zainteresowań badaczy skupionych wokół pierwszego i drugiego nitff tu można nawet mdwłć o „dwóch" stukturalizmach w wiedzy o literaturze lub wt III# okredleiiM U. S» holes.i u stmkluiali/iiue „niskim"i ..wysokim"