222,223

222

Teorie literatury X\

Podsumowanie

1.    Wczesny strukturalizm w wiedzy o literaturze rozwinął się główni# inspiracjom językoznawców - przede wszystkim badacza szwajtiu« Ferdinanda dc Saussurea,a także rosyjskiego Nikołaja Trubicckicgo, padku de Saussurea najbardziej wpływowa okazała się koncept ja języka, a także ogólna idea językoznawstwa jako nauki - obie sfor n W ne w wydanym już po śmierci uczonego Kursie językoznawstwa r»| (1916). Gdy zaś chodzi o Trubicckicgo - szczególnie inspirująca 1 jego teoria fonologiczna.

Opo/ycyjność iko podstawowa zasada konstrukcyjna języka

i/t

2.    Najważniejszym zadaniem dla dc Saussurc’a było wyznaczenie • >g« właściwości abstrakcyjnego systemu języka, który przeciw* konkretnej mowie - użyciu języka w aktach wypowiedzi. Myśl tco| na dc Saussurea miała charakter dualistyczny - podstawową konstrukcji systemu języka, a także samego językoznawstwa były ujęciu opozycje, dostrzegane na różnych poziomach: począwszy od cji binarnej określającej różnice dźwiękowe w języku (różnice łonof poprzez dualistyczną budowę samego znaku językowego (złożonog go, co znaczące, signifiant, i tego, co znaczone, signifii, a więc - ciągu * I kowego i pojęcia), aż do wspomnianej opozycji systemu (języka) i mowy guc/parole) oraz opozycji synchronii i diachronii. Skoncentrowani 1 wnętrznej organizacji systemu językowego teoria de Saussurci charakter synchroniczny (a więc pomijała zmiany języka w czasie), ła przy tym język od przedmiotów i zjawisk zewnętrznych (co było ne już w samej strukturze znaku łączącego dźwięki i pojęcia, a nic na kład oznaczniki i oznaczane przedmioty).Dc Saussurea nie intern* użytkownicy języka ani funkcjonowanie języka w życiu społeczny! głównym celem było stworzenie obiektywnej nauki o języku, ztii system języka przyjęty jako podstawowa kategoria - w prroC stwie do zróżnicowanej, nie zawsze przewidywalnej i trudnej do o; ni a mowy - mógł również zagwarantować pojęciową czystość tej n

Systemowe wyznaczniki |/ka literatury

3.    Idąc tropem dc Saussurea, strukturaliści literaturoznawcy równi#! sowali się systemowymi właściwościami języka litemtu centrując się na jego wewnętrznej organizacji - niezależnej od rzecz pozajęzykowej, użytkowników języka, zmian historycznych, a tul./e widualnych wypowiedzi. Początkowo ich celem było również zhtu nauki o literaturze opartej na mocnych podstawach. Bardzo szyblu cel ten zdominowały zadania praktyczne - zwłaszcza analiza strukt dzieła literackiego - a refleksja tcorctycznolitcracka została poiH/cr¹ o perspektywę historyczną i komunikacyjną.

It>

4.    Pierwsza ze szkół powstałych na gruncie strukturalizmu - Praska Si Strukturalna - postawiła lobie przede wszystkim za cci ad a pl 1 k o n c c p c j i il c S a u s s u r c ' a do literaturoznawstwa i jej ro/wllilęt z uwzględnieniem specyfiki literatury.

Ifukiuraliści prascy przyjęli, żc język poetycki skonstruowany jest analo-bmm do języka ogólnego (to znaczy występują w nim poziomy: fonolo-Wny, morfologiczny, leksykalny i składniowy), różni się jednak od języka Ipiiliii g o swoją autotclicznością (to jest zdolnością do uwydatniani Minych znaków językowych) oraz możliwością aktualizacji któ-/ poziomów (wysunięcia go na pierwszy plan).

Poziomy języka

Funkcja poetycka/estetyczna i inne funkcje językowe

Dominacja funkcji estetycz-nej/poetyckiej

Ijw.i/nicjszym zadaniem dla badaczy tej szkoły (zwłaszcza dla Jana Mu-bm I lego i Romana Jakobsona) stało się określenie specyfiki j ę z y-ioetyckicgo-a więc jego ogólnych, uniwersalnych i ponadcza-ny« h cech. Obaj badacze odkrywali te cechy w funkcjonalności języka kiego - w jego fu n kej i estetycznej (Mukarovsky) bądź || u i « j i poetyckiej (Jakobson). W jednym i drugim wypadku funk-|u (skierowująca uwagę na sam znak językowy) nie była jednak odizo-pw.m i od innych funkcji pełnionych przez wypowiedź literacką. W kon-H Muk&fovskiego została ona powiązana rozmaitymi relacjami z funk-|u |u iktycznymijęzyka:przedstawiającą, ekspresywną oraz ywną (wyróżnionymi za językoznawcą niemieckim Karlem |l« o in). (idy zaś chodzi o Jakobsona - do układu tego dodatkowo doić-, a a funkcja fa tycz na i funkcja mc t aj ęzy ko w a. Wjcd-[ł drugiej koncepcji funkcja estetyczna lub poetycka wchodziła w dy-|h /i" zale żności z pozostałymi funkcjami, wytwarzając szczcgólne-Mjti napięcia pomiędzy autotelicznością (eksponowaniem samych poetyckich jako takich) a komunikacją (ich nastawieniem na po-Ikliio).

Im

ikwmtnic - za najistotniejszą właściwość języka poetyckiego uzna-Ho zurowno przez Mukafovskiego, jak i Jakobsona dominowanie ji estetycznej /poetyckiej (kierującej uwagę odbiorcy na sam tylmwy) oraz wchodzenie tej funkcji w dynamiczne relacje z pozo-liuil i j.uni językowymi (komunikacyjnymi).

Struktury

literackie

Im.I i /\ / Pragi,struktury literackie (artystyczne) charakteryzowa-tuplikowanymi układami wewnętrznymi poszczególnych elemcn-bvłs < • tylko ich sumą. Właściwe były im przede wszystkim wc-iMplęcia powstawanie zakłóceń i kształtowanie się na nowo. Mn !•«. iat kie tworzyły struktury wyższego rzędu (tradycja literac-......tyi ki) oraz struktury niższego rzędu (dzieła/utwory literacku mu,.Izy tymi strukturami była hierarchiczna.

Strukturalno

analizo

znaczenia

I k i, działalności badacze Szkoły Praskiej zwrócili rów-Jlf im tu. żc nic tylko organizacja wewnętrzna struktur literac-»lnu .1 (et •yMcmowy, ale żc takie właściwości można również do-iIv • l.-.d/l o ■!cię semantyczną. Kolejnym zadaniem miała stać się • t * u l< l u r a I n u analiz a z n a c z c n i a literackiego - kierunek, fylOeld pM .y/yjnic nakreślony (na przykład przez Muk.irovskiego |ii i v 1) !f tyku fHWtyi kim) Projekt ten nie został jednak .In koma zrea