206,207

206

Teorie literatury XX

Poetyki

strukturalne

Dc Saussurcowski program teorii języka i językoznawstwa ogólnego N więc coś w rodzaju światopoglądu badawczego, który na długie latu nuda charakter poszukiwaniom litcraturoznawców. Na gruncie wiedzy o lun¹ strukturalizm zaowocuje całą serią poetyk strukturalnych - począwszy od wojennych dokonań Szkoły Praskiej, do rozmaitych poetyk lat sz<-.ul/||ę siedemdziesiątych i osiemdziesiątych (lingwistycznej, generatywnej, pr*! bioru czy poetyk intcrtckstualnych). Pierwsi adaptacji poglądów dc Sun do nauki o literaturze podejmą się przedstawiciele Praskiej Szkoły Stlil! ncj. Będą oni jednak nie tylko wiernie kontynuowali dzieło de Suuhhimc także zmodyfikują jego koncepcję, tak by uczynić ją jeszcze bardziej p; ną do wyrażenia specyfiki literatur)’ i do stworzenia precyzyjnego pmgfj badania.

Praska Szkota Strukturalna

Strukluralizm

praski

Tynianowa

koncepcja

utworu

•triyttycznego

!>yntom języka literackiego

|nkc|onnlność

W 1920 roku językoznawca i literaturoznawca rosyjski Koman Jakub'.* u 1 1982) opuścił Moskwę i udał się do Pragi, w której stał się jednym / gf inicjatorów utworzenia Praskiego Koła Lingwistycznego. Koło to d/.iillj tach 1926-1948, a do jego głównych przedstawicieli, obok Jakobson*, także: Jan Mukarovsky (1891-1975), Felix Vodićka, Vilćm Mathcniua slav Havrżnek i Nikołaj S.Trubiecki. Wprawdzie strukturaliści praw y się dość nonszalancko do dokonań swoich poprzedników - formalin skich - jednak niewątpliwie bardzo dużo im zawdzięczali¹’. Rolę łączni! dzy obydwoma szkołami odegrali właśnie Jakobson oraz badacz ro* N.Tynianow.Ten drugi już w opublikowanym w 1924 roku artykule łem Zagadnienie języka wierszy wprowadzał koncepcję literackiego ul ty stycznego jako dynamicznej jedności, w której wszystkie elementy ą nie powiązane i podporządkowane naczelnej zasadzie konstrukcyjn nawiając się nad funkcją każdego elementu utworu, odchodził on tut od mcchanicystyczncgo pojmowania literatury jako „sumy chwytów", minowało na gruncie formalizmu. Pochodząca z 1927 roku praca pod Problemy badania literatury i języka*° (którą Tynianow napisał wspólnie sonem) była już bardzo wyraźnym sygnałem tworzenia zupełnie no gramu badawczego. Kategorią nadrzędną stał się tutaj właśnie system tcrackicgo.a głównym zadaniem - analiza funkcjonalności jego ciemni jawiły się tu również liczne nawiązania do terminologii dc SauMiirr

'* Jakobson na przykład nazywał formalizm „dziecięcą chorobą •trukruralizmn" W gdy fttruktuntllftci prascy zaczynali formułować swój program, Rosyjska Szkoła I wchodziła już w fazę zmierzchu.

Zob.J lyniannw, U Jukithson. 1'roblrtny faii/aula literatury i/fzyiii, [w | Tron,i Kt>l

•khkhb M    ,nf> |I/,I J,»z j

luktur.dizm (I)

207

^łluj.p płodność rozróżnień wprowadzonych przez twórcęjęzykoznaw-ólurgo, obaj badacze postulowali konieczność podjęcia badań nad wza-ii u lacjami jednostkowych wypowiedzi literackich oraz określającego jc ogólnych norm językowych.

■m m zadaniem strukturalistów praskich stało się jednak przede wszyst-V ze rozwinięcie i uzupełnienie koncepcji dc Saussurea na gruncie ję-‘jWMwa oraz zaadaptowanie dc Saussurcbwskicj idei języka do opisu ję-tyi kiego, zaś jego koncepcji językoznawstwa ogólnego - do określc-ń nauki o literaturze. W 1929 roku, na I Kongresie Slawistów, badacze |rv< dst.twili tak zwane Tezy Praskiego Koła Lingwistycznego, które ylo uznać już za dojrzały manifest szkoły. Podstawowym problemem 1II.1 nich odpowiedź na pytanie: „czym jest poetyckość?’’, ale stawiając pin tyckości w centrum zainteresowań nauki o literaturze, podkreślali

zarówno podobieństwa między językiem poetyckim a systemem języka ogólnego, jak i istotne różnice dzielące te języki. Za jedną z najważniejszych cech języka poetyckiego uznali osłabienie jego odwołań do sfery po-zajęzykowej, na korzyść wyeksponowania samego znaku jako takiego (a u-totcliczność). Inną - równie ważną cechą - okazała się aktualizacja różnych poziomów systemu języka, a więc wydobycie na plan pierwszy i wyróżnienie takich poziomów, które w języku ogólnym mogą w ogóle nie być zauważone (na przykład poziom fonologiczny w przypadku środków dźwiękonaśladowczych, na które na ogół nie zwracamy uwagi podczas zwykłej komunikacji językowej). W Fezach pojawiała się również wstępna ni 1 specyfiki funkcji poetyckiej - to znaczy wyeksponowania sa-ykowydl (ich znaczącego, a nic znaczonego - według termi-umiim .i). Wypowiedź poetycką uznawali przy tym teoretycy pra-|m>l. |im.ilii.j t.jtl właśnie wynikał postulat badania każdego ze ie| wypowiedzi zawsze w związku z jej całością. Przeciwstawiali się tui 1I1 1 u. mu iinmancntyzmnwi, którego niebezpieczeństwo d<>-IjUkra w ewentualnych próbach bezkrytycznej adaptacji myśli dc Hł> wlnl/y o literaturze. Już we wspomnianym artykule z 1927 roili 1 I mu oiow zwracali na przykład uwagę na ograniczenia analizy u j tylko na odkrywanie strukturalnych praw języka i literatury. Pod-

Tezy Praskiego Kota Lingwistycznego

n u 1 YCKl - inaczej: ogół spccy-vr 11.. iwoici charakterystycznych nuy (w nzczcgólności - dla po-| UtiMwany bądź za system (zbu-H4 wzór języka ogólnego), bądź Walną odmianę praktyki języ-jón j główny właściwością jest finnt funkcji estetycznej (popi /rciwieństwic do innych v i a, w których funkcja ta <k1-• Itugorzędną. W języku po lęptijc szczególna dynamika funkcją estetyczną (a zara-tr/114 celowością kornunika-NKrsstl funkcjami językowymi jekipie* ywną. impresywną, taję/ykową (poprzez które odsyła na zewnątrz: do r/.c-klórrj mówi, do odbiorcy md/aju kontaktu między 111 języka).

nu Z. /•

Cechy języka poetyckiego

Wypowiedź poetycka jako całość funkcji n alna

Przeciw Mruk Iwralulyr/nm immnnonly/-

mówi